Op weg naar een nieuw kabinet – Tweede Kamerverkiezingen 2023 [UPDATE 8 september]

Het parlementaire jaar begon ook deze keer met de gebruikelijke Haagse vooruitblikken, de HJ Schoo-lezing door Van der Plas, de aftrap met fractievoorzitters Klaver en Bontenbal georganiseerd door Stichting Machiavelli en een Binnenhoflezing van Pieter Omtzigt. Zondag spreekt de laatste ‘nieuwkomer’ Timmermans de Abel Herzberglezing uit, een lezing waar hij in eerste instantie als Eurocommissaris zou optreden. Alleen: de verkiezingen zorgen ervoor dat politiek leiders dit soort evenementen aangrijpen om de campagne (on)officieel te starten, al dan niet met het presenteren van de verkiezingsprogramma’s. Tegelijkertijd wordt het ‘gewone’ Kamerwerk hervat, maar in welke mate? Hoe zien de komende maanden eruit, en hoe kunnen public affairs professionals overzicht houden in alle dynamiek?

In de vorige verkiezingsupdate stonden wij ook al stil bij de begrotingsbehandelingen en de plannen richting de verkiezingen. Nu er steeds meer duidelijk wordt nemen wij u graag mee in de planning van de komende maanden tot 22 november.

Een frisse wind

Inmiddels is bekend dat twee bekende oud-CDA’ers het verkiezingsveld betreden: Pieter Omtzigt heeft Nieuw Sociaal Contract opgericht, en oud-CDA staatssecretaris Mona Keijzer staat op plek twee van de BBB-kandidatenlijst. Keijzer werd gebombardeerd tot premierskandidaat: een bescheiden novum qua partijcommunicatie, want het is ongebruikelijk dat partijen op deze manier de verkiezingen ingaan. Met Timmermans zijn er meerdere uitdagers die op deze manier kleur geven aan het gezicht van hun partij. Wat doen deze bekendmakingen met het toch al spannende politieke landschap?

De meest recente peiling door EenVandaag en Ipsos geeft aan dat NSC in één klap de grootste wordt, en dat het Mona Keijzer-effect momenteel uitblijft. Ook de gecombineerde lijst van PvdA-GroenLinks lijkt vooralsnog niet (meer) te profiteren van de terugkeer van Timmermans naar Den Haag. De peilingen zijn staan tot nu toe nog vrijwel alleen in de context van ‘de poppetjes’; als de inhoudelijke campagne op gang komt zullen ook de verkiezingsthema’s en posities een grotere rol gaan spelen. Het programma van NSC laat bijvoorbeeld nog op zich wachten.

Turbulente begrotingsbehandeling

Nu de augustusbesluitvorming achter de rug is en het demissionaire kabinet een klap heeft gegeven op de Rijksbegroting en het Belastingplan voor 2024, kijkt Den Haag vooruit naar Prinsjesdag op 19 september. Met name de impact van de verkiezingen op de begrotingsbehandelingen is van belang. Eerder deze week is door het Presidium een voorstel gedaan omtrent de planning van de behandeling van de ontwerpbegrotingen en de recessen. De vraag die voorligt is: worden begrotingen behandeld door de huidige of de nieuwe Tweede Kamer? Vooralsnog is het voorstel alleen de begroting Financiën en Nationale Schuld te behandelen vóór de verkiezingen, in de week van 3-5 oktober. De andere ontwerpbegrotingen worden in beginsel door de nieuwe Tweede Kamer behandeld, tenzij de huidige Kamer anders beslist. Dit besluit valt op donderdag 21 september, twee dagen na Prinsjesdag.

Over de procedure ten aanzien van het Belastingplan wordt beslist door de Kamercommissie Financiën op 14 september. Het Presidium heeft met het oog op de behandeling besloten het herfstreces te laten vervallen. Ook onder normale omstandigheden wordt het Belastingplan altijd sneller behandeld, aangezien de wetgeving door de Eerste Kamer moet vóórdat het nieuwe kalenderjaar aanbreekt. Dat is vermoedelijk ook de achtergrond van het besluit van het Presidium om de belastingwetgeving voor 2024 door de huidige Tweede Kamer te laten behandelen.

De procedurele beslissingen van de komende periode hebben dus grote impact op de manier waarop beleid gevormd en geïmplementeerd wordt. De grote druk op bijvoorbeeld een snelle behandeling van het Belastingplan betekent dat belanghebbenden extra kort op de bal moeten spelen. Er is immers weinig tijd om je standpunt kenbaar te maken. Verder bepalen de (verwachte) politieke verhoudingen of het verstandig is te pleiten voor de behandeling van een bepaalde begroting voor of na de verkiezingen. Knoop dus zo snel mogelijk het gesprek aan met Kamerleden over het belang van een zorgvuldige behandeling van een bepaalde begroting of wetsvoorstel. En heb daarbij oog voor (kandidaat-)Kamerleden die vermeld staan op de conceptkandidatenlijsten. Na de verkiezingen ligt het speelveld er anders bij, en in uitvoering van beleid is continuïteit belangrijk.

Meeste beleid wordt ‘gewoon’ behandeld

In de aanloop naar de procedurevergaderingen over het al dan niet controversieel verklaren van beleid en wetgeving liep de spanning op. Met name rondom klimaat- en arbeidsmarktbeleid was de maatschappelijke roep om door te gaan met broodnodige verduurzaming groot, zo was er al voor het zomerreces een brede coalitie die de Tweede Kamer opriep de aanpak door te zetten en mengde zelfs de SER zich in het debat.

Tot verbazing van sommigen is deze week het meeste beleid niet controversieel verklaard. Met ‘simpele meerderheid’ werd er in de Kamercommissies besloten over de dossiers en in veel gevallen bleven de coalitiepartijen eensgezind. De discussies over klimaat in de Tweede Kamer vinden gewoon doorgang, evenals debatten over het stikstofdossier en luchtvaart. Een partij die hier duidelijk de toon wilde zetten was D66, wiens fractie aan het begin van vrijwel iedere procedurevergadering opriep tot het niet controversieel verklaren van alle punten op de verschillende agenda’s. Hier speelt een duidelijk belang: het devies ‘regeren is halveren’ lijkt bij deze partij werkelijkheid te worden.

Het demissionaire kabinet krijgt hiermee het ‘ongewone’ en ruime mandaat om grote delen van het regeerakkoord te blijven uitvoeren. Dit biedt de mogelijkheid belangrijke dossiers die nu een meerderheid genieten te versnellen. De planning van de Kamercommissies wordt grotendeels bepaald tijdens de procedurevergaderingen van komende week. Prioriteiten stellen in belangenbehartiging is dus van extra groot belang. Niet alles kan meer voor de verkiezingen en dóór deze verkiezingen hebben Kamerleden, met name degenen die door willen, minder tijd. Breng dus focus aan en kijk naar de verkiezingsprogramma’s. De thema’s daar bepalen mede de agenda van het Kamerwerk, en in sommigen gevallen verschilt het programma van de lijn die tot nu toe gehanteerd werd door partijen.

Vooruitblik

Voor de continuïteit en het voorkomen van stilstand dus een positieve uitkomst van vergaderingen deze week. Al blijft het de vraag welke dossiers er daadwerkelijk behandeld worden voor de verkiezingen. Het verkiezingsreces begint al op vrijdag 27 oktober. Des te meer reden voor belanghebbenden om duidelijk te blijven aangeven waar de focus zou moeten liggen de komende weken.

Het spreekt voor zich dat Public Matters alle ontwikkelingen in campagne- en begrotingstijden goed volgt. Meer weten over de kansen jouw belang onder de aandacht te brengen? Neem gerust contact op.