Op weg naar een nieuw kabinet – Tweede Kamerverkiezingen 2023 [UPDATE 18 augustus]

Krap 2,5 jaar na de laatste Tweede Kamerverkiezingen vinden op 22 november 2023 nieuwe verkiezingen plaats. Hoewel dit voor velen nog ver weg lijkt zetten politieke partijen alle zeilen bij om klaar te zijn voor de campagne en de verkiezingsdag. Dit gebeurt tegen de achtergrond van een ware exodus uit Den Haag, en een politieke arena die daarmee meer en meer open komt te liggen. Veel politieke hoofdrolspelers van de afgelopen jaren vertrekken, en nieuwe gezichten dienen zich aan. Hoe zien de komende maanden tot de verkiezingen eruit, en wat zijn voor public affairs professionals belangrijke momenten om scherp op het netvlies te hebben?

Vorige verkiezingsupdate gemist, waarin we o.a. ingaan op het controversieel verklaren van beleid? Lees hem hier.

Leegloop zet door

In de vorige update konden we al een fors aantal namen noemen die hadden aangekondigd de politiek te verlaten na de verkiezingen. Afgelopen weken werd deze lijst steeds langer. In totaal zijn er nu 25 Kamerleden en 8 bewindspersonen die hun vertrek uit de politiek hebben aangekondigd. Dat zegt nog weinig over het totaal aantal Kamerleden dat niet meer terugkeert, de verkiezingsuitslag is uiteindelijk de grootste scherprechter. Ter illustratie: nadat het Kabinet Balkenende II in 2006 viel – ook vlak voor de zomer – namen maar liefst 70 Kamerleden afscheid.

Iemand die nog geen uitsluitsel heeft gegeven is Pieter Omtzigt. Partijen hebben tot 28 augustus om zich aan te melden voor de verkiezingen. De verwachting is dan ook dat Omtzigt volgende week de knoop doorhakt. Een eerdere peiling van I&O research laat zien dat zijn eventuele deelname veel impact heeft op de verwachte verkiezingsuitslag.

Rijksbegroting & begrotingsbehandeling

Met de publicatie van de augustusraming van het CPB is de toon voor Prinsjesdag (19 september) gezet. De augustusraming is een concept-evaluatie van de belangrijkste economische ontwikkelingen in Nederland en dient als basis voor de laatste kabinetsbesluiten over de rijksbegroting 2024, met name als het gaat om het in stand houden van koopkracht.

Vandaag, vrijdag 18 augustus, komt de ministerraad van het demissionaire Kabinet voor het eerst sinds het reces weer samen, en wordt er gesproken over deze raming. Augustus staat qua begrotingscyclus namelijk traditioneel in het teken van de zogenaamde ‘augustusbesluitvorming’, waarbij de ministersploeg besluit hoe de Rijksbegroting er precies uit komt te zien. Dit gaat vervolgens nog voor spoedadvies naar de Raad van State. Voor de bewindspersonen blijft het lastig koers bepalen, aangezien de Kamer pas begin september besluit over welke onderwerpen controversieel zijn en niet.

Het proces en planning van begrotingsbehandelingen in de Tweede Kamer blijft vooralsnog enigszins onzeker. Vanaf Prinsjesdag zullen de begrotingen voor 2024 door de Kamer behandeld en ingestemd moeten worden vóór het eind van het jaar. De Kamer stelde hiervoor op 8 juni jl. de planning voor de behandelingen vast, maar werd ingehaald door de werkelijkheid van een Kabinetsval. Het Belastingplan staat bijvoorbeeld nog twee weken voor de verkiezingen (22 november) gepland: midden in het verkiezingsreces. Als we hier naar 2006 kijken zien we dat het herfstreces destijds kwam te vervallen, en dat enkel het verkiezingsreces werd ingepland van 1 november tot 22 november. Als de Kamer het ook deze keer zo aanpakt geeft dat een week extra voor begrotingsbehandeling.

Op dit moment werkt de ambtelijke organisatie van de Tweede Kamer aan een notitie voor het Presidium waarin een aantal opties voor de begrotingsbehandeling worden geschetst. Kort na het reces doet het Presidium van de Kamer vermoedelijk een procesvoorstel. In dit licht is óók het verstandig de extra procedurevergadering Rijksuitgaven met een schuin oog in de gaten te houden, hier staan ook andere stukken rondom het begrotingsproces geagendeerd.

Programma’s, lijsttrekkers en kandidatenlijsten

Het proces voor het opstellen van verkiezingsprogramma’s en kandidatenlijsten is door de val van het kabinet in een stroomversnelling geraakt. Voor de meeste verkiezingsprogrammacommissies is de deadline voor externe input en ideeën al verstreken. Een verkiezingsprogramma is feitelijk een compositie van partijgebonden idealen, input uit maatschappij en bedrijfsleven en niet te vergeten ambtelijke aanbevelingen of beleidsopties. Belangrijke bronnen voor de verkiezingsprogramma’s zijn dan ook de ambtelijke rapporten die de afgelopen jaren verschenen, zoals het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Klimaat of Zorgkeuzes in Kaart. De fiscale impact van beleidsopties is uiteengezet in de recent verschenen Fiscale maatregelenlijst. Begin september wordt de publicatie van de eerste conceptprogramma’s verwacht. Elke partij heeft vervolgens een eigen procedure en regelement voor amenderen en vaststellen, dat sterk kan verschillen.

Met de aankondiging van Henri Bontenbal als kandidaat-lijstrekker bij het CDA hebben vrijwel alle bestaande partijen een (beoogd) lijsttrekker. Nog niet iedereen is daadwerkelijk ingestemd door de partij, maar nergens wordt een echte lijsttrekkersverkiezing verwacht. De nieuwe gezichten beloven een lastiger te voorspellen campagneverloop. Niet alle kandidaten zijn even bekend; zo heeft Frans Timmermans (PvdA/GroenLinks) een bekendheid van 79% onder de kiezers, staat Dilan Yesilgöz (VVD) momenteel op 75% en moet Henri Bontenbal (CDA) het nog doen met 10%, aldus een peiling door I&O van afgelopen juli. De komende weken profileren de lijsttrekkers zich in de media op een verscheidenheid aan thema’s, waaronder migratie, klimaat en maatschappelijke ongelijkheid.

De plekken 2 tot 50 op de kandidatenlijsten worden langzaamaan met potlood ingevuld. Selectiecommissies boeken avonden en weekenden vol sollicitatiegesprekken, overleg en screenings. In krap anderhalve maand moeten er conceptlijsten liggen, waar er normaliter drie tot vier maanden over gedaan wordt.

Vooruitblik

Zoals in de vorige update vermeld vinden vanaf september de partijcongressen plaats, waar de lijsttrekker, het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst vastgesteld worden. In oktober worden vervolgens de definitieve verkiezingsprogramma’s en kieslijsten gepubliceerd.

De komende verkiezingen lijken een grote verschuiving in de Nederlandse politiek te gaan betekenen. De campagne, verkiezingen en coalitieonderhandelingen worden gekenmerkt door veel ‘nieuwe’ gezichten, terwijl partijen slechts enkele maanden hebben om zich voor te bereiden. Bovendien laten de eerste peilingen significante trends zien, zoals een sterke groei van BBB en aanzienlijke verliezen voor CDA en D66. Ook de gezamenlijke lijst van PvdA en GroenLinks onder leiding van Timmermans lijkt vooralsnog vruchten af te werpen.

Al deze elementen dragen bij aan een hectische verkiezingsperiode, waarin het lastig kan worden hoofd- en bijzaken te onderscheiden. Public Matters houdt uiteraard nauwlettend de vinger aan de pols. Meer weten over hoe wij u hierbij kunnen ondersteunen, neem dan gerust contact op.