State of the European Union 2023: vooruitblik op het laatste jaar in het huidige Commissiemandaat

Vandaag, 13 september, hield Ursula Von der Leyen de jaarlijkse State of the European Union-toespraak (‘SOTEU’) in Straatsburg. In haar toespraak van een ruim een uur blikte ze terug op haar vier jaar als Commissievoorzitter en schetste zij de plannen voor de Europese Commissie voor het komende jaar. Met nog negen maanden voor de volgende Europese Verkiezingen (juni 2024) keek Von der Leyen vooral terug op wat er allemaal is bereikt onder haar voorzitterschap. Veel nieuwe beleidsstukken werden er niet gepresenteerd, wél haar visie op een sterk en verenigd Europa. Collega’s Sybren Wagenaar en Valérie Mendes de León volgden de toespraak en bespreken in deze blog enkele highlights.

Von der Leyen’s persoonlijke campagne

Voorafgaand aan de State of the Union speculeerden EU-volgers of Ursula von der Leyen het moment zou grijpen waar ze al weken niets over loslaat: kondigt ze haar kandidatuur aan voor nog een termijn als voorzitter van de Europese Commissie? Hoewel ze dit niet heeft gedaan, duidde haar toespraak wel op interesse hierin. Haar speech begon met een opsomming van crises die in haar termijn zijn beslecht: Brexit, een pandemie, een financiële crisis, de woekerende oorlog in Oekraïne, de klimaatcrisis en energiecrisis. Maar het meest trots leek Von der Leyen op het feit dat 90% van haar politieke leidraad die ze presenteerde bij haar aantreden in 2019 had opgeleverd. Kanttekening hierbij is dat een groot deel van deze plannen in de komende maanden nog tot een akkoord moeten worden gebracht. Ze stond hier duidelijk niet alleen als Commissievoorzitter, maar presenteerde zich campagne–technisch ook als de geschikte kandidaat die klaar is voor nog een termijn. “When we are together, we can get work done”.

Competitie en eerlijke markt

Het frame dat de boventoon voerde was ‘een gezamenlijk Europa in een geopolitiek veranderende wereld’. Dit werd met name uitgediept in een van de hoofdthema’s van de speech: competitie en een eerlijke markt. Hoewel er weinig ruimte was voor nieuwe voorstellen, greep Von der Leyen wel kansen om nog wat laatste dingen te bereiken, zowel binnen de EU als naar buiten toe.

Interne competitie

De nadruk legde Von der Leyen op twee ontwikkelingen: enerzijds het behouden en verstevigen van de Europese industrie, anderzijds om het Europese midden- en kleinbedrijf tegemoet te blijven komen.

Binnen de eerste van deze twee was Von der Leyen met name trots op haar paradepaardje: de European Green Deal. Vanuit een duidelijk christendemocratische inslag noemde ze dat deze klimaatagenda een economische agenda is geworden, waarbij Europese bedrijven wereldwijd vooroplopen. In de nadere uitvoering van de Green Deal, werkt de Commissie komend jaar toe naar een aanpak per industrieel ecosysteem, waarin risico’s en behoeften per ecosysteem worden onderzocht, om zo tot individuele aanpakken te komen: de Clean Transition Dialogue. Ook de toekomst van schone energie ligt in Europa, wat bestempeld werd met de aankondiging van een EU Wind Power Package.

Tevens krijgt het Europese midden- en kleinbedrijf een handreiking, vooral om complexe regelgeving en administratie te versoepelen. Zo wordt een aparte EU MKB-gezant aangesteld en voor elke nieuwe wet zal een competitiecheck worden uitgevoerd.

Externe competitie

Von der Leyen zette de EU neer als waardige economische partner op het wereldtoneel. Open strategische autonomie voerde hierin de boventoon, een handreiking naar de Franse president Macron.

Als voorbeeld noemde Von der Leyen de bescherming voor de Europese markt, verwijzend naar hoe de voordelige subsidies in China de Europese ontwikkeling van zonnepanelen buitenspel zette. Als reactie kondigde de Commissievoorzitter een antisubsidie-onderzoek naar Chinese import aan. Concreet voorbeeld is dat Chinese elektrische voertuigen nu goedkoop op de markt komen door staatssubsidies, wat Europese autoproducenten een nadelige positie geeft. Hier voegde ze de felle woorden aan toe dat de houding richting China ‘De-risk, not decouple’ zou zijn.

Naast het anti-subsidieonderzoek werkt de Europese Commissie aan de Global Gateway. Een verbinding zoals de India-Middle East-Europe Economic Corridor. Von der Leyen vermeldde dat ze vorige week in New Delhi het meest ambitieuze project van deze generatie heeft gelanceerd. Deze verbinding zal zorgen voor een spoorverbinding, een elektriciteitskabel en een waterstofpijpleiding tussen India en de EU en moet zorgen voor welvaart en veiligheid. Het ontwikkelen van dergelijke Global Gateways laat zien dat de EU een eigen rol wil spelen op het wereldtoneel met strategische investeringen in partnerschappen.

Mogelijke Europese uitbreiding

De verwachting was dat Von der Leyen haar resultaten in de oorlog van Oekraïne stevig zou benoemen, maar ze gebruikte het moment vooral om Europese uitbreiding te bespreken. Hoewel een uitbreiding van de EU een lange tijd onbespreekbaar was, heeft de oorlog in Oekraïne de discussie geopend voor mogelijke toetreding van Oekraïne, Moldavië en de Westelijke Balkan. In haar speech benadrukte Von der Leyen dat er voor een eventuele uitbreiding een duidelijke visie ontwikkeld moet worden zonder dat het vervalt in een discussie over het verdiepen en/of verbreden van de Europese integratie. Met een opsomming van de successen die bereikt zijn met 27 lidstaten benadrukte Von der Leyen dat deze ook mogelijk moeten zijn met 30+, ongeacht de noodzaak om een conventie te organiseren om het verdrag van Lissabon te wijzigen.

Een opvallend en emotioneel moment tijdens de State of the Union was het verhaal over Victoria Amelina. Een jonge Oekraïense moeder die op de dag van de start van de oorlog met haar kind uit Oekraïne vluchtte en aan de Tsjechische grens tegen haar kind vertelt dat ze thuis in Europa zijn. Een exemplarisch verhaal waarin Von der Leyen wederom wil laten zien dat de EU nog nooit zo sterk en verenigd is geweest. Ondanks dat de speech minder in het teken van de oorlog in Oekraïne stond dan vorig jaar, liet Von der Leyen hiermee zien dat het conflict onverminderd hoog op de agenda staat.

De EU vanaf 2024

Opvallend aan de speech die vol verwijzingen naar de afgelopen vier jaar zit, zijn de doelen die ruim voorbij het huidige mandaat gaan. Met de Europese verkiezingen op komst zal moeten blijken in hoeverre de EU in staat is lopende dossiers af te ronden of voort te zetten. Bovendien is het onzeker hoe het nieuwe Parlement vorm zal geven aan de lopende dossiers en aan de vandaag benoemde nieuwe doelen uitgezet door Von der Leyen. Tot slot zal moeten blijken of Von der Leyen herkozen wordt en de bovengenoemde plannen tot uitvoering kan brengen.

Public Matters volgt de ontwikkelingen naar de Europese Verkiezingen in 2024 op de voet. Meer weten over wat deze verkiezingen voor u betekenen? Neem gerust contact op.

Foto © European Union 2023 – Source : EP