Welke bedrijven worden straks afgeschakeld van het gas? En hoe wordt dat bepaald?

Dat er een gascrisis is, is voor iedereen wel helder. Het beeld wordt echter diffuser als de nood aan de man komt. Want hoe moet Nederland omgaan met gastekorten en kan vitale infrastructuur worden gespaard? Rob Jetten – de minister voor Energie en Klimaat – komt hiervoor met een advies en heeft al overleg met belanghebbenden in gang gezet. De precieze uitkomst van dit advies staat echter nog niet vast.

Het handelingskader voor een gascrisis wordt bepaald door het Bescherm- en Herstelplan Gas – gebaseerd op een EU–verordening – en bevat elf maatregelen. Op enig moment, als er een noodfase wordt afgekondigd, kunnen de niet-beschermde afnemers gedwongen afgeschakeld worden van gasleveringen om beschermde afnemers te ontzien. Niet-beschermde afnemers zijn bijvoorbeeld de chemie en metaalindustrie. Beschermde afnemers zijn huishoudens en organisaties met een maatschappelijke functie zoals ziekenhuizen.

Als het huidige Bescherm- en Herstelplan Gas wordt gevolgd, kunnen niet-beschermde afnemers worden afgeschakeld op basis van verbruiksvolume: de grootste afnemer schakelt eerst af, dan de tweede enzovoorts. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt aan de hand van maatschappelijke en economische gevolgen. Een rangschikking op die gronden – zo staat in het plan zelf – is in de praktijk subjectief. Of dat zo blijft, staat ter discussie.

Op EU-niveau is deze zomer besloten om de nationale crisisplannen voor gas te actualiseren. Hierbij is in overweging gegeven om mogelijke ontwrichting van samenleving en economie als factor mee te nemen, als bepaalde industrieën van gas worden afgeschakeld. Dit betreft een advies – ook in de wetenschap dat er geen makkelijke oplossingen zijn – dus Nederland hoeft het niet op te volgen.

De minister voor Energie en Klimaat Rob Jetten is nog bezig met het verder operationaliseren van het Bescherm– en Herstelplan Gas. Onderdeel hiervan is vastleggen wie precies beschermde en niet–beschermde afnemers zijn en in welke volgorde niet-beschermde afnemers zullen worden afgeschakeld, mocht dat nodig zijn. Dat levert veel discussie op bij belanghebbenden. Een drama dreigt immers als wordt afgeschakeld. Niet alleen voor het bedrijf in kwestie, maar het richt ook schade aan elders in de keten. Kijk maar naar het stoppen van productie, waar nu al sprake van is door de extreme energieprijzen. Het werpt zijn schaduw vooruit.

Jetten zet daarom vooral in op het vrijwillig besparen van gas. Een belangrijk middel hiervoor kan de uitwerking van de gas–tender zijn – één van die elf maatregelen. In deze tender kunnen bedrijven vooraf aangeven tegen welke prijs zij willen afzien van het verbruik van een eveneens aan te geven hoeveelheid gas, voor een aan te geven periode. Over de uitwerking wordt nog overleg gevoerd. De herziening van het volledige Bescherm- en Herstelplan Gas wordt naar verwachting uiterlijk 1 oktober afgerond. Dan zal er in de Tweede Kamer over worden gedebatteerd, wat mogelijk ruimte biedt om eraan te schaven.

Nederland bevindt zich nog in de eerste fase van de gascrisis, de vroegtijdige waarschuwingsfase. De gasvoorraden zijn op het gewenste niveau en het verbruik daalt. Toch is gevoel van urgentie op zijn plaats. De geschiedenis leert dat het verloop van crises zich moeilijk laat voorspellen. Daarbij komt dat een eventuele rangschikking van industrieën een blauwdruk kan zijn voor andere crises. Daarom is het voor de bedrijven in kwestie van groot belang te anticiperen op deze ontwikkelingen. Dit betekent dat zij goed op de hoogte moeten zijn van de laatste ontwikkelingen. Vervolgens kan worden besloten op welke wijze zij input kunnen geven aan het besluitvormingsproces – om ervoor te zorgen dat hun stem wordt gehoord.