Over Trump, lobbyen en transparantie in Nederland

Trump en de lobby

In oktober noemde Donald Trump Washington corrupt. En om de door hem gesignaleerde cyclus van corruptie te doorbreken moet een “drain the swamp” worden gerealiseerd.

Dit frame van moerasdrainage is één van de pijlers waarop Trump de Amerikaanse kiezer aan zijn zijde kreeg. De afgelopen weken was ik in Washington en New York en hoorde hoe dit voornemen van politieke zuivering tractie kreeg.

Trump stelde in oktober onder andere voor om de revolving doors-regels die gelden voor beleidsmakers die lobbyist worden, aan te scherpen. Zo stelt hij een verbod van 5 jaar voor op federaal lobbyen door mensen die uit het apparaat van Washington afkomstig zijn. Tevens wil Trump dat politieke fondsenwerving – in deze verkiezingscyclus meer dan 6 miljard dollar – door leden van het Congres alleen na werktijd mag worden gedaan. En ook wil hij de zittingstermijnen van leden van het Congres inperken: voor leden van het Huis van Afgevaardigden moet een limiet van drie termijnen worden ingevoerd en Senatoren mogen nog maar 12 jaar plaatsnemen in de senaat. Dit alles is alleen mogelijk middels constitutionele amendering.

Al deze aangekondigde ambitie ten spijt was de verbazing groot toen recent de definitieve samenstelling van het Trump Transition Team bekend werd. Dit 16-koppige team van kwartiermakers moet voor een geruisloze overgang zorgen van ‘O’ naar ‘T’ op vrijdag 20 januari 2017. In dit team werd bijvoorbeeld de dochter benoemd van één van de donoren van wie Trump miljoenen dollars campagnesteun ontving. Ook lobbyisten van een aantal door hem bekritiseerde sectoren maken deel uit van het Team. Waaronder uit de energie-, entertainment, olie en financiële sector. Deze mensen hebben naar eigen zeggen beloofd “een zekere tijd” niet te lobbyen in Washington. Echter de exacte termijn is niet bekend. Terwijl dit bij het presidentschap van Obama heel duidelijk was: hij eiste een cool-down van 1 jaar.

Trump werd afgelopen zondagavond in het TV programma 60 Minutes aangesproken op deze benoemingen. Zijn antwoord: de leden van het Transition Team zijn goede mensen, die juist zijn gekozen vanwege hun kennis en ervaring met het systeem. Volgens Trump is dat wel degelijk consistent met de tijdens de campagne gepresenteerde visie op het inperken van invloed van lobbyisten. Trump werd tijdens het interview ook gevraagd naar de toekomst en zijn positie in zijn eigen bedrijf. Daar zijn namelijk geen heldere regels voor in de Verenigde Staten. In de wetenschap dat zijn kinderen het bedrijf gaan leiden, kunnen voor Trump zakelijke- en politieke belangen door elkaar heen gaan lopen. Zo bleek al snel uit de koers van het aandeel Deutsche Bank. Deutsche Bank heeft nog een miljardenboete openstaan bij de Amerikaanse toezichthouder. Over de exacte hoogte wordt sinds enige maanden druk onderhandeld. Ook heeft Deutsche Bank een lening openstaan van tientallen miljoenen dollars aan het bedrijf van Trump. Waaronder een lening van 170 miljoen dollar voor de verbouwing van het oude postkantoor in Washington. In dit gebouw is onlangs een Trump-hotel gevestigd. En wat bleek: nadat Trump werd gekozen op dinsdag steeg het aandeel Deutsche Bank direct. Een direct bewijs van verwevenheid tussen politiek en bedrijfsleven in de VS.

In de VS kent men een zogenaamd spoils-system. Na verkiezingen betekent dit dat op bepaalde posities bij bijvoorbeeld departementen, overheidsorganisaties en ambassades, mensen worden geroteerd die dezelfde kleur of oriëntatie hebben als de nieuwe president. In DC gaat het om maar liefst 4.000 benoemingen waarvan een groot deel presidentieel wordt benoemd. Het wordt een volgende lakmoesproef voor president elect Trump: om zijn beoogde politieke zuivering van Washington realiseren, zouden dit immers mensen van buiten Washington moeten zijn.

Terug naar het voorstel van Trump om de “cyclus van corruptie” aan te pakken. Volgens het Hooggerechtshof zijn termijnlimieten voor leden van het Congres onconstitutioneel. Maar met een benoeming van een rechter in de Supreme Court in Trump’s achterzak is een grondwetswijziging makkelijker gerealiseerd. Te meer omdat de Republikeinen ook een meerderheid in het Huis en Senaat hebben. Constitutionele amenderingen zijn wel vrij ingewikkeld: in bijna 250 jaar Amerikaanse grondwet zijn slechts 27 amendementen aangenomen. Waaronder het recht “to petition government”. (Met dit eerste amendement op de grondwet kreeg lobbyen in de Verenigde Staten een grondwettelijke basis.) En tot slot is er nog een andere spagaat ten aanzien van termijnlimieten: meer verloop van politici kan immers leiden tot grotere invloed van buitenaf. En juist lobbyisten zijn de constante factor van een democratisch systeem. Tegelijkertijd staat de reputatie van lobbyisten in de VS al jaren ter discussie. Dit merkte ik de afgelopen weken toen ik de verkiezingen van nabij meemaakte. En dat merkte ik ook 20 jaar geleden, toen ik in Washington werkte.

Een aantal van deze onderwerpen die in Amerika veel aandacht krijgen, hebben ook Nederland bereikt. Met als drager van deze belangrijke discussie het uitgangspunt transparantie. Een dezer dagen buigt het Kabinet zich over een visie op het vergroten van transparantie in het Nederlandse systeem. Naar verwachting zal de Kamer hierover nog voor de verkiezingen van maart 2017 in discussie gaan met de leden van het Kabinet. En de parallel met wat Trump beoogt, en waar in Den Haag over wordt gesproken, is duidelijk. Het verduidelijken van het draaideurcriteria is een ‘hot potato’ in deze discussie in Nederland. Binnen het Kabinet moet daar nog een besluit over worden genomen en ook in de Kamer wordt daar verschillend over gedacht. Maar ook meer eenvormigheid verkrijgen hoe we in Nederland met externe belangenbehartigers om gaan: de ministeries van VWS en Financiën hebben daar duidelijke afspraken over gemaakt, bijvoorbeeld in de vorm van een “gedragslijn”. Het zou nog beter zijn om dat departementaal-breed te doen. Tevens bestaan bijvoorbeeld gedragsregels met betrekking tot het overdragen van zakelijke belangen voor leden van een Kabinet of parlement. Hoewel die in het verleden wel eens tot discussie hebben geleid, zijn deze regels over het algemeen duidelijk voor een ieder.

Uiteindelijk gaat het om het vertrouwen dat burgers hebben in ‘hun’ beleidsmakers en het systeem waarin zij opereren. En wat dat betreft laten Nederland en de Verenigde Staten zich gelukkig niet vergelijken: hoewel de afstand tussen Den Haag en de burger de afgelopen jaren is toegenomen, is er nog lang geen sprake van de kloof zoals die zich tussen het federale Washington en de burger voordoet. Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid dat zo te houden.

Peter JG van Keulen, oprichter / directeur Public Matters