Nieuwe stap in formatie: PVV, VVD, NSC en BBB mikken op extraparlementair kabinet

Het is inmiddels meer dan honderd dagen geleden dat de PVV als grote winnaar uit de bus kwam bij de Tweede Kamerverkiezingen. Vandaag heeft informateur Kim Putters zijn verslag over de formatie gepubliceerd. Vorige week werd al duidelijk dat PVV, VVD, NSC en BBB bereid zijn verder te onderhandelen over samenwerking in een kabinet. De vraag ging de afgelopen weken vooral over de vorm. Putters adviseert de partijen nu verder te onderhandelen over samenwerking in wat hij noemt een programkabinet, ofwel een extraparlementair kabinet, met een regeerakkoord op hoofdlijnen.

Wat is er de afgelopen weken gebeurd?
Nadat NSC de vorige formatieronde vroegtijdig beëindigde, leek de kans op een samenwerking met PVV, NSC en BBB ver weg. In ieder geval in de vorm van een klassiek meerderheidskabinet. Kim Putters, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER), werd daarom aangesteld als opvolger van informateur Ronald Plasterk om andere mogelijke kabinetsvormen te onderzoeken. Hiervoor sprak hij niet alleen (opnieuw) met de verschillende fractievoorzitters, maar bijvoorbeeld ook met experts zoals wetenschappers en oud politici. Uit zijn verslag blijkt nu dat de partijen bereid zijn om samen te werken, maar wel in een kabinetsvorm waarin de binding tussen coalitiepartijen onderling en tussen het kabinet losser zijn dan normaal. Onbekend en nieuw terrein dus.

Putters stelt daarom voor dat de partijen de komende periode verder spreken over inhoudelijke thema’s en verdere uitwerking van samenwerking in een extraparlementair kabinet. Een wens die al vanaf dag 1 gekoesterd werd door NSC-leider Pieter Omtzigt maar aanvankelijk waren de andere partijen terughoudender. Na het laatste debat over de formatie gaf VVD leider Yesilgöz echter aan dat ze toch bereid was over een dergelijke vorm te onderhandelen, op voorwaarde dat de NSC ook bewindslieden zou leveren. Of alle partijen ministers gaan leveren, dus ook NSC, is nog niet formeel afgesproken.

Hoe ziet de nieuwe kabinetsvorm eruit?
Informateur Putters beschrijft in zijn verslag aan de hand van de gesprekken die hij afgelopen weken voerde met onder andere experts en fractievoorzitters hoe zo’n kabinet vormgegeven kan worden. Anders dan bij een regulier meerderheidskabinet leggen de deelnemende partijen hun beleid niet gedetailleerd vast, en wordt per onderwerp naar een meerderheid gezocht. Wel moeten de partijen komen tot samenwerkingsafspraken en een beknopt hoofdlijnenakkoord. Voor externe partijen biedt dit de komende jaren dus meer mogelijkheden mee te denken over de uitwerkingen van de plannen. Daarnaast geeft de huidige situatie nog meer aanleiding om zich actief te mengen in het beleidsproces en banden op te bouwen met fracties in de Tweede Kamer.

Hoewel informateur Putters spreekt van een beknopt regeerakkoord, blijkt uit zijn verslag dat de partijen over een breed scala aan onderwerpen afspraken willen maken. Naast asiel en migratie, worden onder anderen ook stikstof & natuur, bestaanszekerheid & koopkracht, zorgvolkshuisvesting, ‘goed bestuur’, veiligheid, financiën, rechtsstaat en vestigingsklimaat genoemd. De vraag is dus in hoeverre een beknopt akkoord op al deze terreinen realistisch is.

Ook opvallend is dat de partijleiders van de coalitiepartijen in de Tweede Kamer blijven zitten. Ministers en Staatssecretarissen zullen deels van buiten de politiek aangetrokken worden, en deels vanuit Den Haag (al dan niet vanuit de coalitiepartijen). Putters adviseert op een later moment te bezien hoe de aanstelling van een minister-president zal plaatsvinden. Vermoedelijk zullen de vier partijen gezamenlijk een minister-president aanstellen, waarin PVV leider Geert Wilders een doorslaggevende stem zal hebben. Op het eerste oog niet een zeer aantrekkelijke positie, gezien het feit dat de vier partijleiders in de Kamer meer vrijheid zullen voelen kritiek te uiten op het kabinetsbeleid.

Sinds de verkiezingen handelt de Tweede Kamer overigens – al dan niet noodgedwongen – al enigszins in de geest van zo’n extraparlementair kabinet. Door de verschuivingen in de samenstelling zijn er verrassende en wisselende meerderheden ontstaan, waarbij coalitiepartijen niet langer automatisch elkaars voorstellen steunen. Hoewel deze werkwijze flexibiliteit biedt in het zoeken naar meerderheden, brengt het ook problemen met zich mee. Vooral op gebieden waar partijen sterk van elkaar verschillen, zoals het buitenlandbeleid. Bovendien is het in zo’n vorm erg lastig tot samenhangend beleid te komen wat kan leiden tot een onvoorspelbare overheid. Iets waarvan de risico’s in het licht van de recent opgespeelde discussies over het vestigingsklimaat niet onderschat moeten worden.

Vervolgproces
Vermoedelijk debatteert de Kamer op woensdag 20 maart over het verslag van informateur Kim Putters. Dan wordt naar verwachting een nieuwe informateur aangesteld om de volgende formatieronde te leiden. PVV, VVD, NSC en BBB spreken de komende periode verder over de inhoud van eventuele samenwerking. Hoewel bij de voorgestelde vorm geen gedetailleerd regeerakkoord vastgesteld wordt, is enige consensus op enkele cruciale thema’s (zoals mogelijk klimaat, migratie en buitenlandbeleid) essentieel. Voor bedrijven en organisaties biedt dit belangrijke kansen voor beïnvloeding.

Mochten de vier partijen er in de volgende ronde écht niet uitkomen met elkaar, geeft de Kamer het initiatief mogelijk aan GroenLinks-PvdA geven als tweede partij. Dan moet Timmermans dat uiteraard wel zien zitten en speelt de VVD een sleutelrol. Zij hebben regeren met GroenLinks-PvdA eerder immers uitgesloten, wat een middenkabinet onmogelijk maakt. Wanneer alle mogelijke opties tot niets leiden, kan de Kamer zelfs nieuwe verkiezingen overwegen. Dat scenario lijkt nu echter ver weg.

Vanzelfsprekend volgt Public Matters het formatieproces nauwlettend. Neem gerust contact met ons op als u hierover vragen heeft, we helpen u graag verder!