Campagne officieel van start – Tweede Kamerverkiezingen 2023 [UPDATE 27 oktober]

Nu de eerste debatten gevoerd zijn en het verkiezingsreces van de Tweede Kamer vandaag officieel begonnen is, is de verkiezingscampagne ‘officieel’ van start gegaan. De afgelopen weken sinds de vorige verkiezingsupdate is er veel gebeurd, en de komende weken tot aan de verkiezingen staat er nog veel meer te gebeuren. Je leest er alles over in onderstaande blog.

Turbulente begrotingsbehandeling

De Tweede Kamer heeft zelf besloten voor het verkiezingsreces een aantal begrotingen nog te behandelen, waaronder die van Economische Zaken en Klimaat en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Een van de stukken die behandeld moest worden was het Pakket Belastingplan voor 2024. Ondanks herhaaldelijk commentaar van de Kamer in voorgaande jaren, was het ook dit jaar weer een enorme klus om 17 aparte wetsvoorstellen te behandelen, zeker met de toegenomen tijdsdruk als gevolg van de verkiezingen.

Deze verkiezingen hebben ook invloed op de sfeer en de mogelijkheden tijdens de wetgevingsoverleggen in de commissie Financiën en de behandeling in de plenaire zaal afgelopen woensdagmiddag en -avond. Wéér werd er voor meerdere miljarden verbouwd aan de Rijksbegroting, en wéér gebeurde dit zonder een positief oordeel van het kabinet, in vak K vertegenwoordigd door Marnix van Rij. Zo wordt de 30%-regeling voor expats middels een amendement van Omtzigt gefaseerd versoberd. Dit alles gebeurde in een slim verkiezingsframe: de opbrengsten gingen direct naar ‘de pechgeneratie’. Het blijft de vraag of de maatregel genoeg geld oplevert om de rente op studieleningen van deze generatie echt te bevriezen.

Nu een deel van de begrotingen en het Belastingplan zijn behandeld en in aangepaste vorm zijn goedgekeurd door de Tweede Kamer, richten belanghebbenden hun blik op de Eerste Kamer. Zo start de behandeling van het Belastingplan in de Senaat op 7 november met een technische briefing, gevolgd door de inbreng van schriftelijke vragen op 14 november. Daar waar de Eerste Kamer eerst te boek stond als relatief neutraal, wordt macht daar ook steeds vaker gebruikt voor politieke doeleinden. De verhoudingen daar zijn heel anders dan in de Tweede Kamer, wat kansen biedt om bepaalde zorgen in een andere context nog eens te presenteren en toe te lichten, zeker als meer technisch of juridisch van aard zijn.

Campagne van start

Vrijwel alle partijen hebben inmiddels hun verkiezingsprogramma’s gepubliceerd, verkiezingscongressen gehouden en de kandidatenlijsten definitief vastgesteld. Vooral het programma van Nieuw Sociaal Contract (NSC) leidde de afgelopen weken tot veel speculatie, omdat tot nu toe eigenlijk vrij weinig duidelijk was over het karakter van Omtzigts nieuwe partij. Bij de presentatie van het verkiezingsprogramma werd duidelijk dat NSC zich hoofdzakelijk richt op het herstellen van de wederkerigheid tussen overheid en samenleving, en dat de partij harde standpunten inneemt op het gebied van migratie. Verdere speerpunten worden de komende weken ongetwijfeld verder uitgelicht. Nu alle formaliteiten zijn afgerond, kan de focus van de partijen en kandidaat-Kamerleden nu immers volledig gericht worden op de campagne.

Op 22 oktober vond het eerste lijsttrekkersdebat op tv plaats bij College Tour, waarbij Dilan Yesilgöz (VVD), Frans Timmermans (GL-PvdA), Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract) en Caroline van der Plas (BBB) voor het eerst samen op een podium verschenen. Hoewel het debat wat onwennig oogde en maar moeilijk diepgang vond, werden toch al enkele belangrijke verschillen benadrukt, zoals op het gebied van kernenergie, en werden er – na enige aanmoediging – al eerste hints gegeven over mogelijke coalitiepartners na de verkiezingen. De komende weken zijn tropenweken voor lijsttrekkers en woordvoerders op belangrijke thema’s zoals klimaat en migratie. Voor belanghebbenden is het noodzakelijk orde te scheppen in de chaos. Het is moeilijk lijsttrekkers en Kamerleden individueel te ontmoeten, dus is inzicht in welke debatten er voor welke sector belangrijk zijn belangrijk. Naast een (mogelijk) snel praatje na afloop krijg je meer inzicht in overeenkomsten, verschillen, compromissen en mogelijke coalities. In de zaal aanwezig zijn is dan toch beter dan analyseren vanuit een luie stoel.

Formatie op de schop

Ook de periode na de verkiezingen, de zogenaamde formatiefase, wordt zeer interessant. De afgelopen formatieperiodes duurden lang en verliepen niet soepel. Met als dieptepunt de formatie van 2021 (weet u nog; “functie elders”), die 299 dagen duurde en gekenmerkt werd door chaos en onrust. Het moet anders, oordeelde de Kamer. Een parlementaire adviescommissie, Kamervoorzitter Vera Bergkamp, de Raad van State en een aantal individuele Kamerleden – allen kwamen ze met adviezen en voorstellen voor verbetering van het formatieproces. Vorige week stemde de Kamer over al deze voorstellen, met als gevolg enkele grote wijzigingen voor het formatieproces. Met deze wijzigingen hoopt men dat toekomstige formaties soepeler, transparanter en vooral spoediger verlopen.

Allereerst wordt voortaan slechts één verkenner aangesteld door de grootste partij. Het moet om iemand gaan met ‘afstand tot de dagelijkse politiek’ en diens aanstelling moet brede steun in de Kamer hebben. Ook gaat de Kamer heldere termijnen afspreken voor een informateur, bijvoorbeeld zes of acht weken. Na het verstrijken van de termijn komt er een Kamerdebat. Verder wordt het mogelijk voor de Kamer om aanstaande bewindslieden te verhoren. Hoorzittingen zijn bij het Europees Parlement al gebruikelijk, zoals onlangs met Wopke Hoekstra voordat hij Eurocommissaris kon worden. In die hoorzitting kan de Kamer de ‘kwaliteit en integriteit’ van beoogde ministers en staatssecretarissen toetsen. Voor belanghebbenden, branches en bedrijven is dit een moment om aandacht te vragen voor wat zijn belangrijk vinden in bijvoorbeeld een nieuwe klimaatminister of op het gebied van bedrijvenbeleid. Adviezen van ambtelijke voorbereidingscommissies of wetenschappelijke instituten kunnen in de toekomst op voorhand getoetst worden bij de verschillende ministers.

Laatste peilingen

Het voorsorteren op mogelijke coalities bij College Tour lijkt gezien de laatste peilingen niet geheel onterecht. Al enkele weken wordt er over de VVD, GroenLinks/PvdA en NSC gesproken als ‘de grote drie’, omdat ze allen met tussen de 25 en de 30 zetels nagenoeg gelijk staan. Daarachter volgen de PVV (19) en BBB (11). Vooral bij BBB is dat opvallend, gezien het enkele maanden terug nog op 30 zetels stond. De daling lijkt voornamelijk veroorzaakt door de opkomst van NSC. De grootste verliezen lijken nog altijd te gaan vallen bij de regeringspartijen D66 en CDA. D66 staat op 6 zetels (een verlies van 18), het CDA komt op dit moment uit op 4 (een verlies van 11).

Toch is er nog veel onduidelijk richting de komende verkiezingen, het speelveld ligt volgens experts ‘opener dan ooit’. In de laatste campagneweken liggen er dus nog volop kansen voor alle partijen: zo’n 20 procent van de kiezers zweeft nog volledig, terwijl bijna 60% procent wel een voorkeurspartij heeft maar ook nog andere partijen overweegt. Vooral voor Omtzigt biedt dat kansen: van de kiezers die nu nog geen voorkeur hebben, overweegt zo’n 40 procent een stem op NSC.

Vooruitblik

Op verzoek van Kamervoorzitter Vera Bergkamp zullen de fractieleiders van de grootste partijen zich niet de ochtend na de verkiezingen maar een dag later bij haar melden, om wat meer rust in te bouwen. De grootste partij wijst dan een verkenner aan die gelijk aan het werk zal moeten, zijn rapport dient 5 december bij de Kamervoorzitter te liggen – op dezelfde dag dat oude Kamerleden afscheid nemen. Op 6 december worden de nieuwe Kamerleden beëdigd, zij debatteren de dag erna direct over de uitslag van de verkiezingen, het rapport van de verkenner en de formatie.

Met nog een kleine maand tot aan de verkiezingen lijkt het speelveld nog compleet open. De komende weken zullen de verschillende partijen en kandidaten volop campagne voeren en met elkaar in debat gaan. Enkele hoogtepunten zijn een zelf georganiseerd gesprek tussen Omtzigt (NSC) en Timmermans (GL/PvdA), de RTL verkiezingsdebatten waarbij de grootste partijen uit de peilingen uitgenodigd worden en het traditionele NOS slotdebat de avond voor de verkiezingen. De komende weken zal duidelijk worden hoe het parlementaire landschap er de komende jaren uit zal komen te zien. Één ding is zeker: een kleine maand voor de verkiezingen ligt het speelveld nog compleet open.

Uiteraard volgt Public Matters de verkiezingen en het formatieproces nauwlettend. Neem gerust contact met ons op als u hierover vragen heeft, we helpen uw bedrijf graag verder.