Zweden als EU-voorzitter: het crisisstokje wordt overgepakt

De afgelopen Franse en Tsjechische voorzitterschappen stonden in het teken van crisis na crisis, iets wat niet zal veranderen voor de Zweden. De invasie van Oekraïne voerde de boventoon in de Europese Unie, gepaard met de daaruit volgende vluchtelingenstroom en directe steun aan Oekraïne. Deze crisis zorgde voor grootse gevolgen op de energievoorzieningen. Enerzijds zorgen over de enorm gestegen gas- en elektriciteitsprijzen, anderzijds raakte de transitie naar groene energiebronnen in een stroomversnelling. In deze blog blikken collega’s Valérie Mendes de León en Rosan Speek vooruit op het EU-voorzitterschap van Zweden komend halfjaar en met welke prioriteiten Zweden aan de slag gaat.

Brussel heeft niet als enige grote veranderingen gezien in de afgelopen maanden, Zweden zelf heeft een politieke aardverschuiving gehad. Waar de Scandinavische landen bekend staan als progressief en links, heeft Zweden sinds oktober een (centrum)rechts minderheidskabinet met gedoogsteun van radicaal-rechts. Sinds de jaren ‘80, met uitzondering van 1991-1994 en 2006-2014, is het kabinet niet meer van dergelijk rechtse signatuur geweest. Tijdens de presentatie van hun werkprogramma werden de Zweden bekritiseerd dat hun rechtse regering de ambitieuze EU-plannen zou afzwakken, met name de duurzaamheidsplannen. Hierop reageerde de kersverse Zweedse Minister President Ulf Kristersson diplomatiek: “Het doel van de regering is ervoor te zorgen dat de EU het eens kan worden, zodat we dingen gedaan kunnen krijgen, dat is de taak van het voorzitterschap”.

Prioriteiten en verwachtingen

Tijdens de presentatie van het werkprogramma van de Zweden kwam een aantal onderwerpen als prioriteit naar voren. Vooraan staan de crises waarin de EU zich bevindt: de Oekraïnecrisis, de hoogste inflatie sinds de Tweede Wereldoorlog, de energiecrisis en de klimaatcrisis. De Zweden zullen het stokje van de Tsjechen overnemen als “crisisvoorzitter”, waarbij in de aankomende koude wintermaanden de energievoorzieningen topprioriteit blijven. Daarnaast noemde de Minister President Kristersson de volgende onderwerpen als leidraad voor hun programma: veiligheid, weerbaarheid, voorspoed, rechtsorde en democratische waarden. Hun werkprogramma licht vervolgens de prioriteiten toe, waarvan we er hieronder drie zullen toelichten: energie, handel en digitaal.

Energie
Energie als breed onderwerp is een van de vier topprioriteiten van het Zweeds voorzitterschap. Het gaat dan niet alleen om toevoer, maar ook om de (groene) transitie. Het afgelopen half jaar heeft een aantal maatregelen en transities al (noodgedwongen) doorvoering gevonden door het Tsjechisch voorzitterschap. Zo heeft Tsjechië geheel aan het eind van hun voorzitterschap nog een deal weten te sluiten over de hervorming van het emissiehandelsysteem (ETS) en de oprichting van een sociaal klimaatfonds (SCF). Ook is er een overeenkomst gesloten in de EU-Energieraad over een tijdelijk gasprijsplafond, met verregaande Europese samenwerking tussen lidstaten. Dit roept nieuwsgierigheid op over hoe Zweden hier vervolg aan gaat geven, vooral met de winter voor de deur.

Voor Zweden zal naast het gasprijsplafond en voldoende energietoevoer, het “Fit-for-55”-pakket centraal staan. In de uitvoering hiervan is het belangrijk dat de EU haar doelstelling van klimaatneutraliteit in 2050 kan bereiken. Het voorzitterschap zal de triloogonderhandelingen over de voorstellen van de richtlijn hernieuwbare energie en de richtlijn energie-efficiëntie blijven stimuleren. Het Zweedse voorzitterschap noemt in haar programma dat voor de uitvoering van het “Fit-for-55”-pakket een regulerend raamwerk nodig is, waar zij aan zullen werken. Het is belangrijk dat de EU hoge ambities blijft koesteren, maar ook rekening houdt met het feit dat de lidstaten in verschillende posities verkeren om haar energiedoelstellingen voor 2030 te helpen verwezenlijken.

Handel

Op handelsgebied ondervinden de Zweden zowel intern als extern hoge spanningen. De Europese Unie richt haar volle aandacht noodgedwongen op de huidige leveringsproblemen veroorzaakt de oorlog in Oekraïne. De afgelopen maanden nam de toevoer van essentiële voedings- en levensmiddelen zoals olie en graan sterk af. De Zweden zien het als hun taak om desondanks de economische veerkracht van de interne Europese markt toe te laten nemen.

Zweden wordt gekenmerkt door hun liberale handelsagenda, iets wat door de protectionistische Amerikaanse investeringen en toenemende macht van de Chinese markt in het geding komt. De Europese Unie zal in deze al dure tijden moeten blijven investeren in de Europese industrie om concurrerend te blijven ten opzichte van de Verenigde Staten. President Biden voerde onlangs de Inflation Reduction Act met 369 miljard dollar aan staatssubsidies en belastingvoordeel voor de Amerikaanse industrie in. Als tegengeluid wordt in Europa gesproken over beschermingsmaatregelen voor eigen industrieën om ze te beschermen tegen deze druk van buitenaf. Ook is er een nieuwe impuls om te blijven investeren in Europese industrie en productie door de huidige leveringsproblematiek.

Digitaal

In tegenstelling tot de prioritering van hun voorganger, staat digitaal beleid vrij laag op de werkagenda van de Zweden. Dit kan komen omdat het afgelopen jaar veel groot digitaal beleid is ontwikkeld, denk aan de DMA, DSA, Data Act en AI Act. De onderwerpen die wel worden genoemd zijn vrij vaag omgeschreven en staan vooral in het teken van de oorlog in Oekraïne (zoals cyberveiligheid en de regulering van politieke advertenties).

Desalniettemin staan er wel degelijk grote onderwerpen op de agenda het komende half jaar: een aantal trilogen wordt verwacht over eGovernance, de Data Act en de AI Act, maar ook op het gebied van telecom en ePrivacy is voortgang voorzien. Een van de complexere dossiers aankomend half jaar is de ‘Verordening ter voorkoming en bescherming van online seksueel kindermisbruik’. Lidstaten nemen hier uiteenlopende standpunten over in, waarbij het aan het Zweeds voorzitterschap is om op te treden als ‘honest broker’.

Conclusie

Voorbereidend op de overdracht van Praag aan Stockholm hebben deskundigen hun zorgen geuit op de binnenlandse politieke invloed van de rechtse Zweedse regering op de werkzaamheden van het volgende EU-voorzitterschap. Gezien de trend van radicaal rechtse partijen in regeringen in Europa, zal dit voorzitterschap als voorbeeld dienen voor hoe dit kan uitpakken. De uitdagende dossiers op de bovengenoemde prioriteiten zijn maar een fractie van alle onderwerpen die de revue passeren het komend half jaar. Benieuwd naar wat dit voorzitterschap betekent voor jouw organisatie? Neem dan contact op.