Betrek het bedrijfsleven voor een echt succesvol Mentaal Preventieakkoord

Steeds meer mensen kampen met mentale druk of psychische aandoeningen. De coronacrisis heeft dit alleen nog maar versterkt. De cijfers liegen er niet om: jaarlijks worden 1,8 miljoen Nederlanders getroffen door depressie, angststoornissen en problemen met alcohol en drugs. Circa 840.000 jongeren ervaren mentale uitdagingen en/of klachten en 1,3 miljoen werknemers ervaarden in 2019 een burn–out of burn–out klachten. Deze alarmerende cijfers deelde staatssecretaris Van Ooijen afgelopen zomer in zijn Kamerbrief over de aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal‘. Uit de Kamerbrief bleek ook dat volwassenen met mentale problemen vaker lichamelijke klachten hebben, minder goed voor hun kinderen kunnen zorgen en minder (goede) sociale contacten hebben. Eenzaamheid leidt onder andere tot een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, alzheimer en overlijden. Uit eerder onderzoek blijkt ook dat als de mentale gezondheid stabiel is, de levensverwachting 15 tot 20 jaar langer is vergeleken met mensen met een slechte mentale gezondheid.

Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport is nu samen met sociale partners bezig met het uitwerken van het Mentaal Preventieakkoord. Onze oproep: trek lessen uit het eerder afgesloten Nationaal Preventieakkoord en betrek ook het bedrijfsleven en meerdere maatschappelijke organisaties direct bij de implementatie. Ook hier werken namelijk betrokken mensen die mentale gezondheid belangrijk vinden. Sterker nog, deze organisaties zijn cruciaal om het Mentaal Preventieakkoord tot een succes te maken. Door tijdig zorgwekkend gedrag te signaleren en observaties te delen met zorginstellingen kan heel veel problematiek voorkomen worden.

Zo ging het balletje rollen

Begin 2021 nam de Tweede Kamer een motie aan van Carla Dik-Faber (CU) en Antje Diertens (D66) met het verzoek de mogelijkheden van een Nationaal Preventieakkoord Mentale Gezondheid te verkennen. Zo begon het balletje te rollen. De aanleiding van deze motie vormde de constatering dat 840.000 jongvolwassenen in Nederland een psychische aandoening hebben. Toenmalig staatssecretaris Blokhuis (VWS) was toen al bezig met het Nationaal Preventieakkoord om roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik terug te dringen.

In de zomer van 2021 trokken jongeren met een psychische kwetsbaarheid stevig aan de bel in Den Haag. Trekker Team Geestkracht overhandigde samen met MIND, Young in Prison, Stichting SAMAH, Labyrint-In Perspectief, Stichting Zwerfjongeren Nederland, Nationale Jeugdraad, Stichting ExpEx, @ease en JongPIT een petitie aan de Tweede Kamer. Hiermee riepen de jongeren Tweede Kamerleden én het toekomstig kabinet op aan de slag te gaan met een Nationaal Preventieakkoord Mentale Gezondheid.

In een reactie op de petitie liet Blokhuis weten het belang van mentale gezondheid te onderschrijven en in het najaar met een verkenning te komen.

Verschillende partijen, zoals zorg-, onderwijs-, patiënt– en wetenschappelijke organisaties zijn met elkaar in gesprek gegaan en er zijn twee bijeenkomsten georganiseerd om met deze organisaties de mogelijkheden en randvoorwaarden van een Nationaal Preventieakkoord Mentale Gezondheid te verkennen. Half oktober 2021 werd de Kamer op de hoogte gesteld van die verkenning.

Besparing zorgkosten

Inzetten op preventie van mentale gezondheidsproblemen zou een hoop zorgkosten besparen. In het coalitieakkoord, dat het 4e Kabinet Rutte eind 2021 sloot, is dan ook de ambitie opgenomen om het bestaande Nationaal Preventieakkoord te verbreden met het thema mentale gezondheid. VWS gaf het Trimbos, het RIVM en GGD GHOR de opdracht om de besparing in de zorgkosten te onderzoeken. Uit dat onderzoek, dat eind april gepubliceerd werd, bleek dat de besparing in zorgkosten fors kan zijn. Als de mentale gezondheid van 1 miljoen volwassen Nederlanders met vijf procent verbetert, zou dit kunnen leiden tot een besparing van 144 miljoen euro.

Breed gedragen akkoord

10 juni was het dan zover. Staatssecretaris Van Ooijen (VWS), minister Helder (Langdurige Zorg en Sport), minister Dijkgraaf (OCW), minister Wiersma (Primair en Voortgezet Onderwijs), staatssecretaris Uslu (Cultuur en Media), minister Van Gennip (SZW) en minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) stuurden hun aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’ naar de Kamer. Doel van het kabinet is om mentale gezondheid bespreekbaar te maken en handvatten te bieden om de mentale gezondheid van mensen te bevorderen en klachten te voorkomen of tijdig te signaleren.

De aanpak ligt volgens de bewindspersonen nog niet volledig vast. Er is ruimte voor nieuwe ideeën en initiatieven die ontstaan vanuit het maatschappelijk middenveld en de doelgroepen. De bewindspersonen laten in hun aanpak weten dat ze de komende tijd in nauw overleg en in samenwerking blijven met de doelgroepen en andere betrokken partijen om te kijken wat er aanvullend nodig is. Dat het een breed gedragen akkoord wordt blijkt niet alleen uit de samenwerking van de verschillende ministeries. Er wordt namelijk met verschillende partijen samengewerkt, van gemeenten tot ervaringsdeskundigen en van verschillende kennisinstituten tot werkgevers- en werknemersorganisaties. Binnenkort ontvangt de Kamer een brief over de voortgang, en zal daarna jaarlijks geïnformeerd worden.

Een succesvol Mentaal Preventieakkoord

Genoeg aandacht voor mentale gezondheid helpt om risico’s op zowel lichamelijke als geestelijke gezondheidsproblemen kleiner te maken. Voor een succesvol Mentaal Preventieakkoord is een breed gedragen akkoord cruciaal. Voldoende betrokkenheid van diverse gezondheids-, jongeren-, en maatschappelijke organisaties, evenals diverse bedrijven, is dan ook essentieel om mentale gezondheid hoger op de politieke agenda te krijgen. In een Kamerbrief uit oktober 2022 geeft de minister aan dat er gesproken is met diverse zorg-, onderwijs-, patiënt- en wetenschappelijke organisaties, maar het bedrijfsleven mist. Dit terwijl bedrijven (denk aan werkgevers, omroepen, kansspelaanbieders, etc.) juist een rol kunnen spelen om de slag van symptoombestrijding naar bron aanpakken kunnen maken.

Voor een groot deel van de actielijnen kost het in ieder geval tijd voordat ze een mogelijk effect laten zien. Laten we dan ook lessen trekken uit het eerdere Nationaal Preventieakkoord: de doelstellingen voor 2020 waarin wetgeving werd aangekondigd zijn allemaal behaald. Daartegenover staat dat doelstellingen die behaald moesten worden in grotere samenwerkingsverbanden, of waar veel onderdelen van elkaar afhankelijk zijn, vaker (nog) niet behaald waren. Het kost immers tijd dergelijke samenwerkingsverbanden op te zetten en te laten werken, terwijl samenwerking op het gebied van mentale gezondheid wel het bewustzijn en de impact van maatregelen kan versterken.

Hoe kan effectief stakeholdermanagement bijdragen aan het behalen van een succesvol Mentaal Preventieakkoord? Voor organisaties met een belang in dit akkoord golden de afgelopen maanden drie regels:

1. Er vroeg bij zijn heeft nut. Veel maatschappelijke organisaties waren vanaf het moment dat het Mentaal Preventieakkoord in de Tweede Kamer geopperd werd betrokken bij het opstellen ervan. Dit zorgt voor een nadrukkelijke stempel op het uiteindelijke akkoord.
2. De Tweede Kamer informeren met ervaringsdeskundigen is effectief. In dit geval was de Tweede Kamer de aanjager van een Mentaal Preventieakkoord. Door met Kamerleden te spreken over de ervaringen van o.a. jongeren, zorgden organisaties ervoor dat de belangen van jongeren hoger op de politieke agenda kwamen. Organisaties zoals MIND, Young in Prison, Stichting SAMAH, Labyrint-In Perspectief, Stichting Zwerfjongeren Nederland, Nationale Jeugdraad, Stichting ExpEx, @ease en JongPIT hebben hiermee de politieke debatten beïnvloed.
3. Bovendien: samenwerken in een bredere coalitie werpt zijn vruchten af. Er zijn talloze organisaties die beleid willen beïnvloeden, en Kamerleden noch ambtenaren hebben tijd om met allerlei individuele organisaties in gesprek te gaan. Het feit dat een coalitie het gesprek aangaat, vergroot dat de kans dat ideeën overgenomen worden.

Voor praktisch elk bedrijf is het Mentaal Preventieakkoord belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan het garanderen van een veilige werkomgeving. Zorg ervoor dat je betrokken wordt bij de uitvoering. Spreek je uit als je ideeën of suggesties hebt om het akkoord te verbeteren. Nu kan het nog!

Pro bono

De inzet van adviseurs van Public Matters voor maatschappelijke belangen is een belangrijk onderdeel van ons MVO-beleid. Om die reden ondersteunen wij elk jaar een aantal organisaties pro bono met professioneel public affairs advies. Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Neem dan contact op met Valérie Mendes de León.