Wisseling van de wacht in het EU voorzitterschap: van Zweden naar Spanje

Vanaf 1 juli heeft zich een nieuwe fase in het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie geopend: Zweden heeft haar laatste taken afgerond en de verantwoordelijkheid bijgedragen aan Spanje. Als laatste ‘volledige’ voorzitter vóór de Parlementsverkiezingen in juni 2024, zal Spanje voornamelijk bezig zijn met het afsluiten van een aantal prangende wetsvoorstellen. Het politieke landschap blijkt wel uitdagend, gezien de recente regionale verkiezingen in Spanje die hebben geleid tot vervroegde nationale verkiezingen op 23 juli. In deze context van verandering en onzekerheid in de Spaanse binnenlandse politiek, rijst de vraag in hoeverre Spanje een effectieve voorzitter kan zijn in het geval van een lange coalitievorming of een verandering van coalitie. Ondanks deze uitdagingen is de Spaanse premier, de sociaaldemocraat Sánchez, vastbesloten om een aantal belangrijke crises vóór het einde van dit jaar aan te pakken. Denk aan het Europese migratiepact, de schuldregels voor lidstaten, sanctiepakketten voor Rusland en het verminderen van de afhankelijkheid van de EU van derde landen. In dit blog analyseren onze collega’s Judith en Valérie de belangrijkste prioriteiten en uitdagingen van het Spaanse voorzitterschap, specifiek op het gebied van Energie, Tech en Gezondheidszorg.

Een fris voorzitterschaptrio: Spanje, België en Hongarije

Het nieuwe trio dat de leiding van de Raad van de EU overneemt, bestaat uit Spanje, België en Hongarije. Elk van deze landen brengt zijn eigen unieke uitdagingen en prioriteiten met zich mee. Terwijl Spanje de gevolgen van de recente interne verkiezingen onder ogen ziet, is België bezig met de voorbereidingen voor de Europese Parlementsverkiezingen. Hongarije, aan de andere kant, worstelt met betwiste politieke kwesties en een toenemende spanning met de EU.

In dit dynamische en soms grillige klimaat speelt het voorzitterschap van de Raad van de EU een cruciale rol in het waarborgen van stabiliteit, continuïteit en vooruitgang. Het trio staat voor de uitdaging om te navigeren door de complexe politieke landschappen van hun eigen landen, terwijl ze tegelijkertijd de bredere belangen en prioriteiten van de EU bevorderen.

Prioriteiten van het voorzitterschap: open strategische autonomie

Tijdens zijn toespraak waarin premier Sánchez het Spaanse programma presenteerde, benadrukte hij het belang van open strategische autonomie. Deze term is sinds de benoeming van Macron twee jaar geleden hét buzzword waar Europa over spreekt. Sánchez stelde dat open internationale houding van de EU veel voordelen heeft, maar ook tot afhankelijkheid van derde landen heeft geleid. Volgens de premier wordt deze open houding pas weer effectief als de strategische autonomie wordt versterkt.

Spanje geeft uitdrukking aan deze versterking in de vorm van vier hoofdprioriteiten: het verder industrialiseren van Europa, adaptatie en stimulering van Europa’s ecologische transitie, versterking van de sociale pijler voor meer sociale en economische rechtvaardigheid, en versterking van de Europese eenheid. Die prioriteiten zullen een rol spelen in het werk van de Spanjaarden en zullen ook van invloed zijn op de onderstaande dossiers.

Energie

Gedurende haar EU-voorzitterschap dit jaar, pakt Spanje twee cruciale energiedossiers aan. Allereerst de Decarbonized Gas Package, gericht op de transitie van fossiele brandstoffen naar duurzamere alternatieven. Het pakket is ambitieus: de productie en import van groene brandstoffen opschroeven om tegen 2030 20 miljoen ton waterstof te verbruiken. Om de klimaatdoelen voor 2030 en 2050 te behalen, is het essentieel om snel een coherent juridisch EU-kader te creëren. Dit zal investeringen stimuleren voor een Europees waterstofinfrastructuurnetwerk en de toepassing van groene waterstof bevorderen. Met de Amerikaanse Net Zero Industry Act, die miljarden investeert in groene energie, wordt het strategisch belang van dit pakket alleen maar groter.

Het Spaanse voorzitterschap zal zich ook richten op de herstructurering van de elektriciteitsmarkt, geïnspireerd door de energiecrisis die Europa recent op zijn grondvesten deed schudden. In maart stelde de Commissie een gerichte herziening van het ontwerp van de groothandelsmarkt voor elektriciteit voor, een mijlpaal voor landen die interventionisme voorstaan, waaronder Spanje.

De voorstellen tot ‘ontkoppeling’ van elektriciteits- en gasprijzen stuitten echter op sterke tegenstand van liberale EU-economieën zoals Duitsland, Denemarken en Nederland. Nu Spanje zich voorbereidt op een spannende verkiezingsperiode tijdens haar EU-voorzitterschap, blijft het onzeker hoe het zal navigeren in deze complexe context. Diplomaten zijn verdeeld over de vraag of Spanje een neutrale positie zal kunnen handhaven als het aankomt op de Union’s Electricity Market Design, gezien het historische belang dat het heeft gehecht aan markthervormingen.

Daarnaast wordt de situatie gecompliceerd door de aanstaande vervroegde verkiezingen in juli. Deze kunnen niet alleen voor afleiding zorgen, maar zouden ook de weg kunnen vrijmaken voor de conservatieve oppositiepartij Partido Popular (PP). Mocht de PP aan de macht komen, dan kan het beleid mogelijk een minder interventionistische wending nemen. Ondanks deze uitdaging is Spanje vastberaden om deze regulering, waarvoor het als eerste pleitte, tot een goed einde te brengen.

Beide kwesties, het gas pakket en de hervorming van de elektriciteitsmarkt, hebben een grote kans op vooruitgang onder het Spaanse voorzitterschap. Er is immers een brede consensus over de noodzaak om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en de veerkracht en stabiliteit van de Europese energiemarkt te versterken.

Tech

Zweden heeft in de laatste dagen van haar voorzitterschap nog snel de trilogen op de Data Act en de digitale ID-wetgeving (eIDAS) tot een slotconclusie gebracht. Spanje zal het komende half jaar voornamelijk bezig zijn op twee veelbesproken wetten. Ten eerste de Artificial Intelligence Act. De triloog-discussies hiervoor zullen na de zomer van start gaan, België heeft zich onlangs uitgesproken dat ze verwachten dat Spanje deze onderhandelingen voor het einde van 2023 zal voltooien. Gezien de snelle ontwikkelingen in het AI-veld wordt dit door veel Europese politici als essentieel gezien, maar veel onderwerpen zullen uit onderhandeld moeten worden. De tweede uitdagende wet betreft de Regulation to Combat and Prevent Child Sexual Abuse Material. Dit voorstel legt regels vast voor hoe online platforms kinderpornografisch materiaal kunnen detecteren en rapporteren. Discussies in het Parlement en de Raad lopen langs de lijn van het belang van privacy voor internetgebruikers, versus het creëren van een zo veilig mogelijke online-omgeving. Aan Spanje de taak om tot een zogeheten “algemene oriëntatie” te komen.

Ditzelfde debat speelt zich ook af in de spaak gelopen triloogonderhandelingen van de ePrivacy Verordening. Al een aantal jaar probeert de EU deze regelgeving te herzien. Zweden heeft zich niet gewaagd aan het dossier, het is de vraag of Spanje dit wel durft of het als ‘gefaald’ dossier doorschuift naar de volgende Commissie.

Zorg

De recent gepresenteerde herziening van de Europese farmaceutische regelgeving zal de hoofdmoot zijn van de bezigheden voor Spanje. De onderhandelingen hierover zijn onlangs van start gegaan en gezien de complexiteit en politieke gevoeligheid van het dossier, zal dit veel aandacht vergen van het voorzitterschap. De vertalingen van de stukken in de officiële talen van de EU worden in september verwacht en dan kan het Europees Parlement met de behandeling aan de slag. Aansluitend op deze kwestie richt de Spaanse regering zich ook op andere dringende gezondheidskwesties, zoals het verbeteren van de aanpak van zeldzame ziekten.

Conclusie

Het Spaanse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie komt op een kritiek moment, voor zowel Spanje als de gehele EU. Als laatste voorzitter met een volledige termijn voor de Parlementsverkiezingen, wil het een flink aantal dossiers willen afronden. Hierbij is het de vraag in hoeverre de nationale verkiezingen in Spanje voor een koerswijziging in de Spaanse politiek kunnen zorgen. Hoewel de voorzittersrol neutraal is, kan dit zeker invloed hebben op de prioritering van de afhandeling van dossiers. Daarnaast biedt een laatste termijn mogelijkheden om nog een laatste duw te geven aan dossiers die door het voorzitterschap worden afgerond en kansen te signaleren voor het volgende mandaat op dossiers die net niet zijn afgerond.