Terugblik campagneleidersdebat Stichting Machiavelli

Traditiegetrouw vond de ochtend na de verkiezingen het campagneleidersdebat van Stichting Machiavelli plaats in Perscentrum Nieuwspoort. Dit keer werd er zonder publiek, maar mét stream via eigen website en NPO Politiek, teruggeblikt op de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Na afloop van misschien wel de meest bijzondere verkiezingen van de afgelopen decennia was er genoeg te bespreken. Dit keer zonder last van ”kleine oogjes”, zoals debatleider en bestuurslid van Machiavelli Remco Meijer (de Volkskrant) opmerkte aan het begin van debat. Coronarestricties maakten groots opgezette uitslagenavonden en de daaropvolgende feesten immers onmogelijk. Sommigen hadden enkel last van een politiek getinte kater.

Aanwezig waren Sophie Hermans (VVD), Raymond Knops (CDA), Sjoerd Sjoerdsma (D66), Maarten Hijink (SP), Nelleke Vedelaar (PvdA) en Wijnand Duijvendak (GroenLinks). Duidelijk was dat de partijen politiek zwaargewichten en ervaren campaigners hadden ingezet om de campagne tot een succes te maken.

“Corona”-campagne

Tijdens de discussie gaven alle campagneleiders aan tegen de beperkingen van corona aangelopen te zijn. De SP had vooral last van het feit dat ze niet meer “de wijk” in konden.

GroenLinks miste de meet-ups van 2017, en ook alternatieve bijeenkomsten waren door corona uiteindelijk te risicovol. Volgens Duijvendak heeft dit de GroenLinks-campagne niet het benodigde elan gegeven om de historische overwinning van de vorige verkiezingen te bestendigen en het zetelaantal verder uit te breiden. Als campagneleider voelde hij zich “gekooid” door corona.

Ook Sjoerdsma geeft aan dat Sigrid Kaag onder andere omstandigheden mogelijk nóg meer kiezers had bereikt. Kortom, fysieke bijeenkomsten en menselijk contact werden – niet verwonderlijk – gemist in deze campagne.

Wisseling van de wacht

Het CDA en de PvdA hadden te maken met een onstuimige start van de verkiezingscampagne. Beide partijen wisselden op een op zijn zachtst gezegd onhandig moment van lijsttrekker. De verwachtingen bij het CDA waren vooraf hooggespannen. Na een aantal incidenten ontstond er echter een neerwaartste flow. Het feit dat er de facto vier lijsttrekkers rondliepen bij het CDA (De Jonge, Omtzigt, Grapperhaus en Hoekstra) hinderde de campagne volgens Knops echter niet.

Voor de PvdA was de late wisseling van lijstrekker volgens Vedelaar niet ideaal. Al heeft Ploumen er volgens haar wel “alles uitgehaald”.

Betrouwbare overheid

De “betrouwbare overheid” heeft als thema geen tractie gekregen tot aan de verkiezingen. Volgens Knops komt dit door het aftreden van het kabinet. Het CDA heeft volgens hem ook niet kunnen profiteren van het daadkrachtige optreden van running mate Omtzigt in de toeslagenaffaire.

Op de vraag of het de bedoeling was Leijten in te zetten in de laatste fase van de campagne, antwoordt Hijink dat dit al vanaf het begin af aan de bedoeling was. De toeslagenaffaire is echter niet dominant geworden in het debat. Uiteindelijk ging het vooral over corona en het daarbij behorende leiderschap. De steun voor het coronabeleid van de regering maakte zichtbaar zijn moeilijk voor de partij: de onderwerpen van de SP werden niet geagendeerd.

Stabiel leiderschap

Uitgebreide felicitaties waren er voor de enige twee deelnemers die winst wisten te boeken: VVD en D66. Het beeld van een dansende Kaag op de fractietafel werd door velen gememoreerd als iets wat ze natuurlijk liever bij een eigen lijsttrekker hadden gezien. Duijvendak gaf aan dat het knappe van de campagnes van de winnaars was dat de nadruk op stabiel leiderschap goed is gevallen bij de kiezer. Het leiderschapsverhaal was doorslaggevend. D66 slaagde er in een geloofwaardig alternatief te bieden voor Rutte. Andere partijen waren hier niet toe in staat.

De VVD is er vooral goed in geslaagd de positie van Rutte als minister-president te gebruiken en andere partijen links te laten liggen tijdens debatten en televisiemomenten, aldus Sjoerdsma. Zo schakelde de VVD de concurrentie uit door hen juist niet aan te vallen. Een defensieve campagne, is de conclusie. Volgens Hermans is de “uitgekiende” campagne van de VVD voornamelijk gericht op wat de kiezer nu bezighoudt: corona . Een offensieve past daar simpelweg niet bij.

Duyvendak stelde dat de partij erin geslaagd is een apolitieke strategie te voeren. Iets wat GroenLinks erg in de weg heeft gezeten, maar wat voor de VVD erg goed gewerkt heeft. Knops beaamt dit. Door “helemaal geen” campagne te voeren heeft Rutte zijn positie als premier optimaal weten benutten. Dankzij deze strategie wordt hij tijdens de komende kabinetsperiode mogelijk de langstzittende Nederlandse premier in de naoorlogse geschiedenis.

Meer weten over Stichting Machiavelli of het campagneleidersdebat terugkijken? Ga dan naar www.stichtingmachiavelli.nl.