Verkiezingen of geen verkiezingen: Nederland staat een stevige digitaliseringsopdracht te wachten

In de komende jaren wordt het vaststellen van effectief digitaal beleid essentieel om als maatschappij in te kunnen spelen op de toenemende impact van verschillende technologieën. De eerste bewindspersoon voor digitale zaken, Staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66), heeft hier de afgelopen twee jaar hard aan gewerkt. Zo vormt de eind vorig jaar gepubliceerde interdepartementale Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren de basis voor hoe Nederland omgaat met deze digitaliseringsslag. Volgende week mogen we onze stem uitbrengen, een beslissend moment dat wordt gevolgd door de formatieperiode waar ook over digitalisering belangrijke besluiten worden genomen. Wat is de benadering van de verschillende politieke partijen ten aanzien van digitalisering?

Met elke mogelijke coalitie nog in het verschiet leggen Valérie Mendes de León en Mike de Wit in deze blog de visies en plannen uit de verkiezingsprogramma’s naast elkaar en belichten de meest opvallende punten.

Nederland staat voor een grote digitale uitdaging

Verkiezingen of geen verkiezingen: Nederland staat een stevige digitaliseringsopdracht te wachten. De Europese Unie heeft de afgelopen jaren een flink pakket aan wetgeving aangenomen om de digitale wereld beter te reguleren. Zo is wetgeving ontwikkeld om de marktmacht van “Big Tech” – de grootste en meest invloedrijke technologiebedrijven in de wereld – aan te pakken (DMA, DSA), een veilige omgang van data op overheidsniveau te verzorgen (Data Act, DGA), cyberveiligheid te verstevigen (NIS2, CER) en burgerrechten te garanderen (AI Act, AVG). Maar er zit nog meer ambitieuze regelgeving in de Europese pijplijn, zoals de Cyber Resilience Act (een voorstel over cyberbeveiligingseisen voor producten met digitale elementen) en de Cyber Solidarity Act (om de paraatheid, het opsporen en het aanpakken van cyberbeveiligingsincidenten te verbeteren).

Aan de Europese lidstaten, waaronder Nederland, de taak om deze wetten de komende jaren om te zetten in nationale wetgeving. Tegelijkertijd kampen ze in Brussel en in de Tweede Kamer ondertussen alweer met snel toenemende ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie (AI) en desinformatie (Europese AI Act), maar ook met het vraagstuk hoe iedereen mee kan komen in de digitale transitie.

Relevante EU-regelgeving inzake digitalisering

Naast de ontwikkelingen op EU-niveau hebben Nederlandse politieke partijen ook hun eigen ideeën en benaderingen als het gaat om digitalisering. In de verkiezingsprogramma’s komen grofweg vier belangrijke thema’s naar voren als het gaat om digitalisering. Deze omvatten het versterken van de digitale samenwerking, het verhogen van de investeringen in cyberveiligheid en -weerbaarheid, het stimuleren van innovatie om de digitale voorsprong van Nederland te waarborgen, en een effectievere regulering van “Big Tech”. Deze thema’s vormen de kern van de volgende paragrafen, waarin we dieper ingaan op de specifieke benaderingen en voorstellen van de verschillende politieke partijen.

Moderne technologieën: een tweesnijdend zwaard van kansen en risico’s

Niet geheel onverwacht verschillen de meningen over hoe om te gaan met nieuwe technologieën. Een groot aantal partijen zien mogelijkheden voor bedrijven om te innoveren in en met nieuwe technologieën en willen dit aanmoedigen. Zo erkennen CDA, D66, VVD, Volt en ChristenUnie het belang om te investeren in innovatie en automatisering om Nederland en Europa klaar te maken voor de economie van de toekomst. Ze spreken onder meer over het bevorderen van kwantumtechnologie, fotonica en AI om topsectoren te behouden, te ontwikkelen en aan te trekken. Kwantum is een opvallend veelbesproken onderwerp, waarbij VVD pleit voor een nationaal kwantum actieplan en D66 wil werken aan een kwantum-proof standaard in Europa om de ontwikkeling van kwantumtechnologie ook Europees te reguleren.

Tegelijkertijd kijken partijen als NSC, PvdD en SGP ook naar de gevaren van nieuwe technologieën. NSC roept actief op om meer aandacht te vestigen op cyberweerbaarheid en betere beveiliging van overheidsdata. Te snelle ontwikkeling van nieuwe technologie kan ervoor zorgen dat de overheid onvoldoende is voorbereid, noemt ook PvdD.

Kunstmatige Intelligentie

Met de komst van generatieve AI afgelopen jaar – een vorm van AI waarmee iemand automatisch teksten, afbeeldingen, audio en andere content kan genereren met bijvoorbeeld ChatGPT – is AI een prominent onderwerp in veel verkiezingsonderwerpen. Het gebrek aan nationale wetgeving op dit gebied zal binnenkort worden opgelost als de Europese AI Act in werking treedt, maar Nederlandse partijen sorteren hierop voor. De programma’s gaan met name in op de kansen en risico’s van AI. Concrete suggesties zijn onder andere een watermerk voor AI-gegenereerde content (VVD, PvdD, NSC), controle middels een algoritmeregister (NSC, D66, GroenLinks-PvdA), maar wordt ook het belang van het beschermen van mensenrechten benadrukt (GroenLinks-PvdA, D66, NSC).

Tegelijkertijd zien partijen zoals VVD en D66 wederom ook de kansen van technologie als AI: VVD zet in op experimenteerruimte om kennis te verbreden en D66 wil in een nationale AI-strategie duurzame en rechtvaardige AI centraal zetten.

Consensus over het belang van cyberveiligheid en digitale weerbaarheid

Er is brede consensus over het versterken van cyberbeveiliging, interessanter is om te lezen waar de verschillende partijen de nadruk op leggen. VVD heeft het niet geheel verassend expliciet over het weerbaarder maken van ondernemers en het MKB. Ook Volt noemt dit maar wil tegelijkertijd kennisinstellingen versterken. BBB verstevigt de positie van de Nationale Veiligheidsraad en stelt een Nationale Data- en Technologieraad voor die de prioriteiten en strategie voor het digitale landschap moet bepalen. NSC stelt iets soortgelijks voor, in de vorm van een centrale autoriteit, die de regie krijgt over het bevorderen van digitale weerbaarheid en de overlappende taken en rollen tussen verschillende organisaties samenvoegt.

Partijen over de hele breedte erkennen het belang van het verbeteren van de digitale vaardigheden van Nederlanders en ze beter bewust te maken van cyberdreigingen. Volt, BBB, BIJ1 en NSC zetten in op aanpakken van digitale geletterdheid op scholen. GroenLinks-PvdA en PvdD kijken ook naar mediageletterdheid om mensen te beschermen tegen desinformatie. En om de werkgelegenheid in Nederland op peil te houden, pleiten D66 en JA21 voor het opleiden van voldoende jongeren voor digitale banen.

Digitale infrastructuur en strategische autonomie

Nationale digitale soevereiniteit is een veelvoorkomend onderwerp in de verkiezingsprogramma’s, als reactie op het politieke hot topic strategische autonomie. Hierbij ligt de nadruk op het beschermen van persoonsgegevens en overheidsdata. Om dit te bestendigen willen CDA, NSC en VVD zich richten op de ontwikkeling van een “nationale cloud”, waarbij data van de overheid op eigen locatie of bij een nationale aanbieder wordt opgeslagen. D66 stimuleert de ontwikkeling van een Europese Cloud als tegenhanger van de Amerikaanse Cloud bedrijven. Bovendien benoemen D66 en GroenLinks-PvdA het belang van een publiek alternatief voor diensten en platforms van grote Tech bedrijven.

Deze inzet op nationale alternatieven is significante stap richting strategische autonomie en onafhankelijkheid van landen met een offensieve cyberagenda. Naast autonomie over data storage, noemen partijen als ChristenUnie, VVD en D66 het belang van betere bescherming van de vitale infrastructuur zoals water- en elektriciteitsvoorzieningen, waar D66 expliciet vermeldt dat Nederland vooral in de zorg en het onderwijs zelfstandig moet kunnen opereren.

Stevige inzet vereist van zowel het nieuwe kabinet als de Tweede Kamercommissie

Ondanks de zichtbare uitdagingen speelt digitalisering in deze verkiezingen een bijrol. Na de komst van een Kamercommissie Digitale Zaken (2021) en een staatssecretaris Digitalisering (2022) blijkt deelname aan deze commissie belangrijk voor slechts een klein aantal Kamerleden. Met de komst van een aparte begroting voor Digitale Zaken begin 2024 (dat nu is verdeeld over J&V, BZK en EZK), krijgt de Commissie wellicht meer mandaat. Mogelijk dat ook de komst van een minister van of voor Digitale Zaken in plaats van staatssecretaris – gewenst door maar liefst 9 partijen waaronder D66, GroenLinks-PvdA, SP en CU – dit bevordert.

De ambitieuze Europese regelgeving en het uitgebreide verlanglijstje van de Nederlandse politieke partijen wat betreft digitalisering gaan hand in hand met de steeds snellere en groeiende ontwikkeling van nieuwe digitale technologieën, die belangrijke maatschappelijke gevolgen met zich meebrengen. Dit vraagt om een stevige inzet van zowel het nieuwe kabinet als Kamercommissie.

Meer informatie over deze ontwikkelingen, de mogelijke impact van een nieuwe coalitie en de huidige en toekomstige regelgeving waar uw organisatie mee te maken heeft? Neem contact op!