Praten over lobbyen betekent praten over meer dan alleen regelgeving

Na lange tijd is de discussie over regelgeving rond lobbyen weer even terug op de agenda. Aanleiding is de publicatie en presentatie van het OESO-rapport Lobbying in the 21st century (20 mei) waar in Nederland ook de Volkskrant aandacht aan besteedt (21 mei). Dat is goed nieuws. Helaas wordt de discussie wel weer gevoerd langs de lijnen van ingesleten stereotypen.

Zo’n stereotype is ingebed in de wijze waarop de vermeende invloed van lobbyisten wordt beschouwd. Ook Angel Gurria, secretaris-generaal van de OESO deed dat door te stellen dat deze invloed “nog steeds onderschat wordt”. Zonder verder heel erg concreet te onderbouwen waarom sprake is van deze onderschatting. Een ander stereotype is dat alleen bedrijven en consultants zouden lobbyen. Terwijl ook NGO’s intensief en professioneel lobbyen. En de afgelopen jaren ook het aantal overheidslobbyisten enorm is toegenomen.

Deze discussie zou niet langs deze stereotypen moeten lopen maar veel meer moeten gaan over de wijze waarop lobbyisten op gepaste en transparante wijze beleidsvorming beogen te verbeteren. Daar past dan ook bij hoe de ontvanger van lobby – inclusief politici en ambtenaren – daarmee zelf omgaan en een eigen verantwoordelijkheid hebben. Evenals hoe de media hierover berichten. Helaas gaat de discussie over regelgeving rond lobbyen daar te weinig over.

Dat zie je ook terug in het genoemde OESO-rapport. Hierin is lobbywet- en regelgeving in 41 landen vergeleken. Dat leidt tot een rapport vol met ‘appels en peren’. Deze onvergelijkbare grootheden komen voort uit het ontbreken van een eenduidige omschrijving of definitie van wat lobby is. En als je niet weet wat je onderzoekt krijg je onzuivere vergelijkingen. Neem bijvoorbeeld het “lobbyregister” in de Tweede Kamer. Als je goed kijkt naar de criteria van registratie, de wijze waarop je in het ‘register’ komt en de lijst zelf, dan wordt duidelijk dat dit geen register is. Het is meer een “database van externe Kamerpashouders”. Totaal onvergelijkbaar met een register in Brussel of Washington DC.

Toch biedt het rapport ook bruikbare suggesties waar we in Nederland oog voor moeten hebben. Bijvoorbeeld op het gebied van regels voor draaideurpolitici. In Nederland is daar ooit wel een (inmiddels verlopen) regel voor afgekondigd waarin een afkoelingsperiode werd bepaald. Maar een sanctie bij overtreding is er niet. En voor Kamerleden zijn er al helemaal geen regels. Niet als ze zelf lobbyist worden of regels gericht op het toegangsprivilege waarover men als voormalig-lid beschikt. Laat staan dat we in Nederland een organisatie hebben die op dit alles toezicht houdt.

Typerend in deze context is het antwoord op de vraag in het OESO-rapport of een aanscherping van lobbyregelgeving invloed heeft op transparantie en integriteit van openbaar bestuur. Het zijn juist de lobbyisten die wel verbetering zien bij strengere regels terwijl zo’n 50% van de politici die zijn bevraagd, niet.

Kortom: het wordt tijd dat we in Nederland de discussie voeren en komen met regels, zelfregulering of wetgeving. Die moeten dan zeker gelden voor lobbyisten die werken bij bedrijven, overheden, NGO’s, als adviseur en andere organisaties. En ook moeten er eenduidige regels komen voor (oud-)politici, ambtenaren en journalisten. En daarmee hoop ik dat dit onderwerp wat langer op de agenda blijft staan en we er een fundamentele discussie over kunnen voeren. Bijvoorbeeld door te spreken over de waarde van lobbyen voor de kwaliteit van beleidsvorming, door te spreken over regels die begrijpelijk, werkbaar en handhaafbaar zijn, en door ook duidelijk af te bakenen waar het niet over gaat. Het is de hoogste tijd om meters te maken en tot een dergelijke discussie te komen zonder direct al in de instrumentele oplossingen te schieten. Het is beter nu die discussie te voeren dan te wachten op een incident die deze discussie aanwakkert, met alle gevolgen van dien voor de transparante democratie waarin we allemaal ons belang willen blijven behartigen.