Verrijk de ambtelijke top met talent van buiten

Veel rijksambtenaren kunnen binnenkort uitzien naar een nieuwe politieke baas. Dat is altijd een spannend vooruitzicht. Dit keer gaat dit ook gepaard met beloften over een nieuwe bestuurscultuur. Dat betekent andere verwachtingen over de wijze waarop de rijksoverheid functioneert.

Het lijkt een open deur, maar deze ontwikkeling betekent ook dat die rijksambtenaren zich beter moeten kunnen inleven in hun maatschappelijke stakeholders.

Een ervaren topambtenaar heeft recentelijk een ‘kompas ambtelijk leiderschap’ gepubliceerd. Het stuk moet een leidraad bieden in een tijd dat ambtenaren niet bepaald veel waardering hebben gekregen vanuit het politieke bestuur. Zo hebben de toeslagenaffaire, de bonnetjesaffaire en het huidige politieke klimaat niet bijgedragen aan het vertrouwen tussen politiek en ambtenarij.

Het Kompas komt dus op het juiste moment, hoewel het leest als een aaneenschakeling van tegeltjeswijsheden. Men zou de gevel van Den Haag Centraal station ermee kunnen volhangen. Een van de wijsheden die aansluit op het bovengenoemde ‘inleven’ is “In verbinding staan met de maatschappij”. Hierin wordt gesteld dat ambtenaren “de bril van burger of bedrijven opzetten en niet redeneren vanuit de positie van de overheid”.

Hoewel het Kompas niet in gaat op de wijze waarop dit moet worden gerealiseerd, kan wel worden opgemerkt dat het wervingsbeleid voor de ambtelijke top moet worden herzien. Minister Ollongren heeft hierover op 9 december jl. een brief aan de Tweede Kamer gestuurd. Hoewel zij in deze brief wel spreekt over “instroom van buiten” blijkt het vooral te gaan instroom vanuit grote gemeenten en andere overheidsinstanties. Dat is een gemiste kans.

Wie kijkt naar de DG’s en SG’s van de ministeries ziet, op enkele uitzonderingen na, mensen met een lange carrière bij de Rijksoverheid die vooral rouleren tussen ministeries. Dit is het resultaat van het beleid van de Algemene Bestuursdienst, die zich ontfermt over de talenten binnen de rijksoverheid. Zonder af te doen aan de kwaliteiten van de individuele topambtenaren, draagt het bij aan het inlevingsvermogen bij de rijksoverheid wanneer er talenten van buiten de Haagse kaasstolp worden aangetrokken.

Ik hoop dat de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken ook bereid is om de ambtelijke top te verrijken met talenten van buiten de overheid. Daarbij moet net als bij politici worden nagedacht over de randvoorwaarden op het gebied van integriteit. Maar er moet, naast risico’s ook oog zijn voor de voordelen. Het stimuleren van ambtelijk talent om over te stappen naar het maatschappelijk middenveld bevordert dat overheid en bedrijfsleven elkaar beter begrijpen. Belangenbehartigers en organisaties in het maatschappelijk middenveld hebben hierin ook een verantwoordelijkheid en kunnen die instroom van buiten faciliteren.