Over draaideuren & pantouflage: Franse regels voor lobbytransparantie

Onlangs schreef Eva Rammeloo in het FD een artikel over de Franse oud-minister Bruno Le Maire naar aanleiding van zijn benoeming tot extern strategisch adviseur bij ASML. Le Maire trad in september 2024 terug uit de Franse politiek. In het FD-artikel kwam onder andere de rol van de Franse lobbytoezichthouder HATVP aan bod. Aanleiding om eens te duiken in de regels die in Frankrijk worden gehanteerd voor oud-politici en ambtenaren die een nieuwe rol aanvaarden.

Haute Autorité pour la Transparence de la Vie Publique

De Haute Autorité pour la Transparence de la Vie Publique (HATVP) is opgericht in 2013 in Frankrijk. Dit was kort na een schandaal rond Jérôme Cahuzac, een voormalige minister, die werd beschuldigd van belastingontduiking via geheime buitenlandse rekeningen. Dit schandaal zorgde voor een publieke en politieke roep om meer transparantie en strengere controles op politici en hoge ambtelijke functionarissen.

De HATVP is ingesteld op basis van de “Loi relative à la transparence de la vie publique”, een wet die is ontworpen met onder andere de volgende doelstellingen:

• Vergroten transparantie met betrekking tot de financiën van overheidsfunctionarissen.
• Voorkomen belangenconflicten.
• Uitoefenen controle op de overgang van publieke naar private functies. In Frankrijk heet deze draaideur “pantouflage” (pantoffels / slippers). Een lezenswaardige Franse woordgeschiedenis is hier te vinden.

De HATVP is onafhankelijk en heeft als missie het controleren van de financiële belangenverklaringen van ministers, parlementariërs, en andere hooggeplaatste (ambtelijke) functionarissen, evenals het toezicht houden op hun activiteiten na het verlaten van hun ambt.

Pantouflage & draaideur kenmerken

Kenmerken van het draaideur fenomeen — die niet specifiek Frans zijn en ook bekend staat als ‘revolving door’ — kunnen als volgt worden omschreven:

1. Overgang van publiek naar privaat: wanneer een persoon met een publieke functie overstapt naar een private organisatie, zoals een groot bedrijf of branche, waarbij zij kennis, ervaring en contacten uit hun overheidsrol benutten.
2. Belangenconflicten: als de persoon vertrouwelijke informatie of beleidsinzichten gebruikt die tijdens de publieke functie zijn verkregen.
3. Focus op strategische sectoren: het komt relatief vaker voor in sectoren die nauw verweven zijn met de overheid (zoals defensie, energie, infrastructuur, financiën en technologie).

In de beeldvorming worden een aantal risico’s van deze ‘draaideur’ onderkend, waaronder:

• Vertrouwensbreuk: bij media en publiek kan het beeld ontstaan dat de scheidslijn tussen publieke en private belangen vervaagt, wat het vertrouwen in overheidsinstellingen en bedrijfsleven kan ondermijnen.
• Oneerlijke voordelen: bedrijven die dergelijke oud-functionarissen inhuren, kunnen het beeld oproepen een oneerlijk voordeel te verkrijgen door toegang tot beleidsmakers of gevoelige informatie.
• Invloed op beleid: een kans bestaat dat beleidsmakers tijdens hun ambtstermijn besluiten nemen die hen later voordeel opleveren in hun privécarrière.

Bij deze discussie wordt veelal eenzijdig gekeken naar overstappende oud-politici naar “het” bedrijfsleven en brancheorganisaties. Dit is niet terecht omdat dezelfde voordelen en risico’s gelden voor oud-functionarissen die naar Ngo’s overstappen. Omdat deze organisaties een maatschappelijk doel dienen worden deze veelal milder beoordeeld door media en publiek.

Afbeelding door Nouvelle étiquette

Franse pantouflage criteria

Voormalige politici en hoge functionarissen in Frankrijk worden aan strikte regels gehouden om belangenconflict te voorkomen. Deze regels zijn vastgelegd in de wetgeving en worden dus bewaakt door de HATVP.

1. Afkoelperiode (“période de cooling off”): politici en hoge ambtenaren mogen gedurende drie jaar na hun ambtstermijn geen functies aannemen die direct verband houden met hun voormalige verantwoordelijkheden. Ze mogen bijvoorbeeld geen lobbyactiviteiten uitvoeren die gericht zijn op het ministerie of overheidsorgaan waar ze eerder voor werkten.
2. Toestemming van de HATVP: voordat een voormalig politicus een nieuwe functie aanvaardt, moet deze worden goedgekeurd door de HATVP. Het agentschap beoordeelt of er sprake is van belangenconflicten.
3. Rapportageplicht: ze moeten hun activiteiten rapporteren. Deze worden openbaar gemaakt om transparantie te waarborgen.
4. Verbod op oneigenlijk gebruik van voorkennis: politici mogen geen vertrouwelijke informatie gebruiken die ze hebben verkregen tijdens hun ambtstermijn.

Sancties?

De HATVP heeft sanctiebevoegdheden. Als een (voormalig) politicus of ambtenaar zich niet aan de regels houdt, kan de HATVP:

• Boetes opleggen: tot een maximum van €60.000.
• Aangifte doen bij Justitie: bij ernstige overtredingen kan een strafrechtelijke procedure worden gestart.
• Openbare rapporten publiceren: overtredingen worden openbaar gemaakt, met reputatieschade als risico.

Voorbeelden van sancties zijn het verplicht terugbetalen van inkomsten uit een niet toegestane activiteit. En in extreme gevallen zelfs een verbod op het uitoefenen van bepaalde functies.

Meldingen

Er zijn verschillende affaires in Frankrijk geweest waarin politici volgens de HATVP de regels hebben overtreden, zoals:

• François Fillon (voormalig premier): beschuldigd van misbruik van publieke middelen en belangenconflicten. Hoewel dit meer ging over financiële misstanden dan lobbyregels.
• Thomas Thévenoud (voormalig staatssecretaris): betrapt op het niet naleven van belastingverplichtingen.
• Oud-ambtenaren: in een aantal gevallen hebben voormalige ambtenaren tijdens de afkoelperiode ongeautoriseerde advies- of lobbyactiviteiten uitgevoerd. Dit heeft geleid tot sancties van de HATVP.

Nut van een oud-politicus?

Met het beschreven kader in het achterhoofd kan het desondanks waardevol zijn om een oud-politicus of ambtenaar in specifieke rollen te betrekken. En dat te doen op een wijze die toevoegt aan de interne public affairs kennis binnen een onderneming met:

1. Beleidskennis: hij/zij heeft bijvoorbeeld specifieke kennis van (Europees) economisch beleid, subsidies en regelgeving die van invloed zijn op technologiebedrijven.
2. Netwerk: hij/zij heeft uitgebreide contacten binnen de Europese Unie en nationale regeringen die de belangen van een bedrijf helpen behartigen.
3. Strategische begeleiding: hij/zij kan adviseren over hoe het bedrijf kan inspelen op veranderende regelgeving en subsidies in de (halfgeleider)industrie.
4. Reputatie en geloofwaardigheid: zijn/haar status als voormalig bewindspersoon kan een bedrijf of sector een zekere legitimiteit en gewicht geven in beleidsdiscussies.

Een en ander wordt bevestigd door de context van de benoeming van Le Maire die ASML gaf aan Reuters (19 december 2024): “We believe that substantial investments in the European semiconductor ecosystem are necessary to strengthen its position in the global semiconductor value chain. <>. We recognise this mission is to be accomplished in a dynamic geopolitical and economic environment and, therefore, seek high-level advice on a consistent basis.”