Over democratie, dollars en politieke invloed

De federale verkiezingen in de Verenigde Staten dit jaar zijn naar verwachting de duurste verkiezingen ooit: circa 16 miljard dollar werd besteed. Dat is meer dan het recordjaar 2020 toen zo’n 15 miljard dollar werd uitgegeven. Ongeveer 4,5 miljard dollar werd door onafhankelijke groepen aan super-PAC’s besteed. Daarnaast werd meer dan 1 miljard dollar aan zogenaamd ‘dark money’ ingezameld. Dark money verwijst naar de onbekende financiële herkomst van veelal not-for-profit organisaties die geen donoren bekend hoeven maken. In Nederland zijn verkiezingscampagnes in financieel opzicht bescheidener van opzet… In deze bijdrage toch een globale vergelijking.

Campagnefinanciering in de Verenigde Staten: miljarden dollars voor democratie

De kosten van verkiezingen

De Verenigde Staten zijn het meest opvallende voorbeeld van hoe geld een politieke rol kan vervullen. Tijdens de verkiezingscyclus van 2020 werd naar schatting meer dan $15 miljard uitgegeven aan federale verkiezingen, inclusief de presidents- en congresverkiezingen. Dit bedrag was bijna het dubbele als tijdens de verkiezingen van 2016. De trend laat zien dat de kosten per verkiezingscyclus blijven stijgen. Dit wordt gestimuleerd door de groei van zogenaamde super PAC’s (political action committees), social media-campagnes en de constante concurrentie tussen de partijen.

Het merendeel van het geld in de VS gaat naar advertenties op televisie, radio en online platforms. In 2020 werd meer dan $5 miljard alleen al aan politieke advertenties besteed. Kandidaten investeren ook in personeel, reisbudgetten, en de organisatie van evenementen, wat de totale bestedingen verder opstuwt.

Waar komt het geld vandaan?

In de Verenigde Staten komen politieke donaties uit een breed scala aan bronnen waaronder:

1. Particuliere donateurs: deze groep bestaat uit burgers die donaties doen via platforms zoals ActBlue of WinRed. In 2020 droegen alleen deze donateurs met donaties onder $200 meer dan $3 miljard bij.
2. Super PAC’s: sinds de uitspraak in de zaak Citizens United v. FEC mogen super PAC’s onbeperkt bijdragen inzamelen en uitgeven. Grote donoren spelen een cruciale rol. In 2024 was dat weer bij beide partijen het geval. Waaronder Timothy Mellon ($172 miljoen), Miriam Adelson ($137 miljoen) en Elon Musk ($133 miljoen) aan Donald Trump. En Michael Bloomberg ($43 miljoen) aan de Harris-campagne.
3. Bedrijven en belangengroepen: hoewel directe donaties door bedrijven verboden zijn, kunnen ze via PAC’s wel een bijdrage leveren. Dat geldt ook voor Nederlandse bedrijven met activiteiten in de VS

Trends in politieke donaties

Politieke donaties nemen dus toe, zowel in totale bedragen als in het aantal kleine donateurs. Technologie speelt hierin een sleutelrol. Diverse platforms maken het eenvoudig om kleine bedragen te doneren via een paar klikken, waardoor miljoenen Amerikanen een bijdrage leveren aan campagnefinanciering. Tegelijkertijd blijft de invloed van grote donoren groot.

Campagnefinanciering in Nederland: Bescheidener en relevant

Kosten van campagnes

In Nederland zijn de kosten van politieke campagnes vele malen lager dan de miljarden in de Verenigde Staten. Hoewel ook hier financiën een belangrijkere rol spelen. Zo stond politieke partijen in 2023 circa €10 miljoen euro campagnegeld ter beschikking. Ongeveer €1.7 miljoen euro daarvan werd besteed aan online campagnes. Waarvan de PVV €700 uitgaf en NSC niets. Exacte data en bedragen worden niet in Nederland bijgehouden. Wel maken sommige partijen hun budgetten bekend. Daarnaast produceert het ministerie van Binnenlandse Zaken een overzicht van schulden van politieke partijen en hun neveninstellingen.

Bronnen van inkomsten

Politieke partijen in Nederland ontvangen financiering uit een aantal bronnen waaronder:

1. Overheidssubsidies: de Nederlandse staat verstrekt subsidies aan politieke partijen op basis van het aantal behaalde zetels en leden. In 2021 ontvingen partijen gezamenlijk ruim €20 miljoen aan subsidies.
2. Lidmaatschapsbijdragen: veel partijen rekenen op contributies van hun leden. Hoewel het aantal leden de afgelopen decennia is gedaald, blijft dit een belangrijke inkomstenbron. Bij de SP storten vertegenwoordigers in bv. parlement, provincie en gemeente een deel van hun salaris in de partijkas.
3. Donaties: partijen mogen giften ontvangen van particulieren en bedrijven, maar er gelden strikte regels waaronder het openbaar maken van de gulle gever.

Voorbeelden van grote donaties

In Nederland leiden grote donaties vaak tot aandacht; ze komen zelden voor. Bijvoorbeeld:

• In 2021 doneerde een ondernemer (voorwaardelijk) ruim €1 miljoen aan het CDA. Een andere ondernemer gaf in totaal ruim €1,3 miljoen aan D66 en de Partij voor de Dieren.
• De Partij voor de Vrijheid (PVV) ontving in het verleden financiering van buitenlandse donoren, waaronder David Horowitz uit de Verenigde Staten. Horowitz wiens organisatie de Annie Taylor Award uitreikte aan de PVV leider op 24 november 2024.

Hoewel bedrijven mogen doneren, gebeurt dit weinig. Wellicht omdat dit tot aandacht in media leidt. In plaats daarvan komen donaties vooral van particulieren.

Vergelijking tussen de VS en Nederland: Kosten en transparantie

1. Schaal en kosten: de meest opvallende tegenstelling tussen de Verenigde Staten en Nederland is de schaal van campagnefinanciering. Terwijl in de VS tientallen miljarden dollars omgaan in één verkiezingscyclus, blijven de kosten in Nederland beperkt tot enkele miljoenen euro’s. Dit verschil is onder andere te verklaren door de omvang van de electorale markt, de invloed van advertenties, en de rol van televisie. En bovenal ook door de politieke cultuur.

2. Bronnen van financiering in de VS speelt privékapitaal een dominante rol, met invloedrijke miljardairs en bedrijven die via super PAC’s campagnes ondersteunen. In Nederland domineren overheidssubsidies en lidmaatschapsbijdragen, met beperkte invloed van grote donoren.

3. Regulering en transparantie: Nederland heeft strengere regels voor campagnefinanciering. Specifieke donaties moeten openbaar worden gemaakt, terwijl in de VS super PAC’s miljoenen kunnen uitgeven zonder volledige transparantie over de oorsprong van het geld. Waarbij moet worden gezegd dat ‘transparantie’ door partijen in Nederland uiteenlopend wordt opgevat.

Conclusie

De Verenigde Staten en Nederland laten twee uitersten zien in de wereld van campagnefinanciering en politiek. De VS illustreren hoe geld een sleutelrol kan spelen in verkiezingen. (De omvang wordt zeer inzichtelijkheid gemaakt op OpenSecrets.org.) En ook hoe dit de invloed van vermogende elites kan vergroten. Nederland kiest voor een gematigder model, met een grotere rol voor publieke middelen en striktere regelgeving. De drie belangrijkste verschillen – schaal, financieringsbronnen en transparantie – tonen de uiteenlopende keuzes van politieke en campagnefinanciering. Beide systemen hebben hun voordelen en uitdagingen, en illustreren hoe geld (g)een rol kan spelen in de politiek. Wat in Nederland los gezien kan worden van politieke lobby en invloed.