Het hoofdlijnenakkoord: stilstand of vooruitgang voor vrouwen op de arbeidsmarkt?

Een eerste blik op het hoofdlijnenakkoord geeft de indruk dat ‘vrouwenemancipatie’ niet tot de topprioriteiten van de nieuwe coalitie behoort. Het recht op abortus blijft weliswaar geborgd en grensoverschrijdend gedrag zal harder worden aangepakt, maar er worden geen voorstellen gedaan om de loonkloof te dichten of om meer vrouwen in topposities te krijgen. Ook niet binnen de Rijksoverheid. Er wordt bovendien ook geen gehoor gegeven aan de gezamenlijke oproep van meer dan dertig organisaties voor een Nationale Strategie Vrouwengezondheid. Een heldere koers, zo lijkt het.

Maar in hoeverre is deze assumptie gestoeld op een confirmatiebias? Houdt deze aanname ook stand als we tussen de regels door lezen?

De kritische lezer ziet dat het kabinet toch echt een aantal veelbelovende maatregelen presenteert. Maatregelen die – bewust of onbewust, direct en indirect – positieve impact kunnen hebben op de positie van vrouwen. Voornamelijk waar het gaat om hun positie op de arbeidsmarkt en daarmee indirect ook op hun financiële zelfstandigheid.

Onbenut arbeidspotentieel

De krapte op de arbeidsmarkt sluimerde al een aantal jaar en kwam uiteindelijk in 2022 tot een hoogtepunt. Een bedreiging voor de groei van bedrijven en daarmee voor de economie in het algemeen. En dus stelde het vorige kabinet zichzelf het doel om (meer) mensen (meer) te laten werken. Het onbenutte arbeidspotentieel moet worden benut. En laat het onbenutte arbeidspotentieel nu juist onder vrouwen relatief hoog zijn.

Uit het streven om werk meer te laten lonen en daarmee aantrekkelijker te maken, blijkt ook de inzet van het huidige kabinet op dit vlak. Zij stelt hiertoe onder andere een lastenverlichting op arbeid en verlaging van de marginale druk voor. Daarbovenop neemt zij aanvullende maatregelen om de nijpende tekorten in de zorg aan te pakken – een sector waarin vrouwen ruimschoots oververtegenwoordigd zijn. Maatregelen die o.a. zien op meer autonomie en loopbaanperspectief, betere arbeidsvoorwaarden en beperking van de administratieve lasten.

Gelijke werk-zorgverdeling

Om de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt te stimuleren, moet niet alleen worden ingezet op het stimuleren van betaald werk, maar ook op een gelijke werk-zorgverdeling tussen mannen en vrouwen. Van oudsher worden onbetaalde zorgtaken, zoals huishoudelijke taken en de zorg voor kinderen of andere familieleden, namelijk nog altijd vaker door vrouwen vervuld.

Dat het nieuwe kabinet hier oog voor heeft, blijkt onder andere uit de onlangs geopende internetconsultatie van de wet die ervoor moet zorgen dat kinderopvang bijna gratis wordt voor werkende ouders. Daarnaast wil het kabinet de positie van mantelzorgers versterken – ook een rol die significant vaker door vrouwen dan door mannen wordt vervuld.

Behoefte aan flexibiliteit

Toch blijft nog veel onduidelijk over hoe het kabinet deze doelen daadwerkelijk wil gaan bereiken. Want als we het hebben over het versterken van de positie van mantelzorgers, hebben we het dan over ruimere financiële compensatie of over de vrijheid om eigen uren in te delen?

Dit laatste rijmt namelijk niet met het voornemen van hetzelfde kabinet om de flexibilisering van de arbeidsmarkt in te perken. De nieuwe coalitie wil door met de Wet Verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (Wet Vbar) om zzp’ers meer zekerheid te bieden. Een mooi streven, maar de kritiek van zzp’ers, bemiddelaars en werkgevers luidt dat de vrijheden van zzp’ers hiermee enorm worden ingeperkt. Vrijheden die het juist voor mantelzorgers en jonge moeders mogelijk maken om (meer) te werken.

De nieuwe minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) wacht momenteel op het advies van de Raad van State en kan het voorstel nog aanpassen voordat hij deze naar de Tweede Kamer stuurt. Alle ogen zijn gericht op het regeerprogramma waarin het kabinet hopelijk meer duidelijkheid geeft over hoe zij de belangen van zzp’ers optimaal denkt te waarborgen.

Een bredere aanpak

Hoewel vrouwenemancipatie niet direct een doelstelling van het nieuwe kabinetsbeleid lijkt te zijn, bevat het hoofdlijnenakkoord wel degelijk elementen die in potentie kunnen bijdragen aan een inclusievere arbeidsmarkt. Een bijkomend voordeel van het tekort op de arbeidsmarkt.

Toch blijven de uitdagingen groot en is er meer nodig om de emancipatie van vrouwen in brede zin te stimuleren. De bal hiervoor ligt dan ook niet enkel bij de minister van SZW. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid waarbij we ook van de bewindspersonen Volksgezondheid, de staatssecretaris Emancipatie, andere kabinetsleden én het parlement gerichte inspanningen mogen verwachten.