Europese Wetgeving voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in het Slop

De inspanningen van de Europese Unie om Europese wetgeving inzake Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) te introduceren, stuiten op aanzienlijke hindernissen nu belangrijke lidstaten Duitsland, Italië en Frankrijk hun aanvankelijke steun voor de richtlijn intrekken. Ondanks het bereiken van een politieke consensus in december 2023 verkeert de richtlijn in een kritieke fase, in afwachting van de definitieve goedkeuring van zowel de lidstaten als de Europese wetgevers.

De Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) beoogt bedrijven te verplichten actief toezicht te houden, te controleren en mensenrechten- en milieu misstanden binnen hun toeleveringsketens te voorkomen. De recente bezorgdheid vanuit Duitsland over de impact van de richtlijn op bedrijven heeft echter geleid tot een domino-effect, waarbij andere landen hun twijfels hebben geuit en zo het draagvlak van het voorstel hebben ondermijnd. Druk van Frankrijk om de reikwijdte van de richtlijn te beperken door het aantal bedrijven dat onder de richtlijn zou vallen aan te passen, gecombineerd met het verzet van Italië, maakt de situatie nog ingewikkelder.

Hoewel Nederland achter het voorstel staat, zal het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie de situatie opnieuw moeten beoordelen. Deze ontwikkeling introduceert verdere vertragingen in een proces dat al beperkt is door tijd, aangezien de wetgevende machine in Brussel tot stilstand komt met de aankomende Europese verkiezingen in juni.

Duitsland Gooit Roet in het Eten

Het politieke landschap van Duitsland werd onlangs geteisterd door een aanzienlijke breuk binnen de Duitse coalitie. De Vrije Democratische Partij (FDP), de kleinste partij van de driepartijencoalitie, kondigde aan haar steun in te trekken omdat de partij zich zorgen maakt over de vermeende negatieve impact van de richtlijn op bedrijfsbelangen. Deze beslissing, gericht op bedrijven en rechtse kiezers, maakt deel uit van de inspanningen van de FDP om zijn relevantie te behouden in de aankomende Europese en Duitse regionale verkiezingen dit jaar, evenals de algemene verkiezingen volgend jaar.

Deze ontwikkeling heeft niet alleen (wederom) verdeeldheid binnen de Duitse coalitie aan het licht gebracht, maar ook de spanningen tussen EU-wetgevers, ambtenaren, nationale regeringen, maatschappelijke organisaties en bepaalde bedrijven verhoogd, wat tot controverse heeft geleid in Brussel. Lara Wolters (S&D – PvdA), de hoofdonderhandelaar van het Europees Parlement op het CSDDD-dossier, vergeleek de acties van de FDP met die van een “boze kleuter”. Met de coalitie van bondskanselier Olaf Scholz op een dood spoor over deze kwestie, heeft Duitsland aangegeven zich te zullen onthouden van een cruciale stemming.

Als een Lopend Vuurtje

Het hernieuwde standpunt van Duitsland deed de vrees ontstaan dat andere aarzelende landen, in het bijzonder Italië, de beslissing van Duitsland om zich van stemming te onthouden of de wetgeving te verwerpen, zouden volgen. Italië besloot uiteindelijk inderdaad het Duitse voorbeeld te volgen, terwijl Frankrijk op het laatste moment voorstelde om de drempel voor bedrijven om onder de wetgeving te vallen te verhogen.

Binnen verschillende sectoren groeit de bezorgdheid over de onzekerheid van de IMVO-wetgeving. Veel sectoren vrezen dat strenge regels het Europese concurrentievermogen kunnen ondermijnen. Anderzijds dringen voorstanders aan op een snelle implementatie van dergelijke wetgeving, met het argument dat dit uniforme normen zou opleveren en de verwarring en complexiteit van een gefragmenteerd regelgevingslandschap zou voorkomen. Bovendien mogen de belangrijke mensenrechtenoverwegingen die met deze beslissing gepaard gaan, niet worden over het hoofd gezien.

Deze verschuiving van Duitsland past in een bredere trend binnen de Europese Unie, waar de politieke wind meer naar de rechtse partijen draait. Met de verkiezingen in aantocht worden de laatste onderhandelingen over wetgeving al beïnvloed door deze beweging. De centrumrechtse groep EPP vreest een overwinning van de meer extreemrechtse groepen I&D en ECR, wat leidt tot een verschuiving in hun stemgedrag om kiezers aan te trekken.

De impasse over de IMVO-wetgeving komt dus op een moment dat de Europese agenda overvol is, met het reces van het Europees Parlement en de komende verkiezingen in juni in het vooruitzicht. Het is daarom onduidelijk of er voor de Europese verkiezingen een akkoord kan worden bereikt, aangezien de laatste plenaire vergadering in april is, wanneer de wet moet worden afgerond. De onderhandelingen zouden na de Europese verkiezingen hervat kunnen worden, hoewel verwacht wordt dat het Europees Parlement naar rechts zal verschuiven, wat zou kunnen leiden tot het afzwakken of zelfs volledig tegenhouden van de wetgeving.

Dan maar Nederlandse IMVO-wetgeving?

De ontwikkeling van nationale IMVO-wetgeving, zoals opgenomen in het coalitieakkoord van 2021, is in de ijskast gezet vanwege de voorkeur van het (demissionaire) kabinet voor een EU-brede aanpak om een gelijk speelveld te waarborgen. Bovendien is een initiatiefwetsvoorstel van een aantal kleinere partijen (ChristenUnie, SP, GroenLinks-PvdA, Volt en D66) niet meer behandeld sinds september 2023. Nu er echter onzekerheid heerst over de EU-richtlijn, zouden de discussies over de noodzaak en haalbaarheid van de implementatie van nationale wetgeving weer kunnen oplaaien. Het politieke klimaat na de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023, met een verschuiving naar rechts, doet echter twijfels rijzen over de steun voor een dergelijk wetsvoorstel. Hoewel de recente ontwikkelingen in de EU de belangstelling voor dit onderwerp in de Nederlandse politiek weer kunnen aanwakkeren, lijkt de kans klein dat er op korte termijn nationale wetgeving komt.