Europese technologiebeleid: plannen van de nieuwe Europese Commissie en Nederlandse prioriteiten

Op 18 juli presenteerde de recent herkozen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar beleidsprioriteiten voor de komende vijf jaar. Wat zijn in dit kader de plannen van de nieuwe Europese Commissie wat betreft technologiebeleid? En wat is de verwachte inzet van Nederland?

In deze blogserie van Public Matters wordt toegelicht wat de komende vijf jaar te verwachten valt ten aanzien van vier grote Europese beleidsdomeinen: energie & industrie, zorg, technologie en landbouw. Deze week richt collega Valérie zich op de verwachtingen ten aanzien van de plannen in de techsector.

Samenvatting van het ambitieuze 9e Commissiemandaat

Het mandaat van de Commissie 2019-2024 begon wat betreft technologiebeleid ambitieus met de aankondiging van het Digital Services Package om online platforms te reguleren. Dit resulteerde in baanbrekende wetgeving zoals de Digital Markets Act en de Digital Services Act. Voor het eerst in de wereld kwam er regelgeving gericht op het aan banden leggen van de macht van Big Tech. Het bleef hier niet bij: de Commissie presenteerde en handhaafde wetgeving om data te reguleren via de Data Act, cyberweerbaarheid te bevorderen via NIS2, CER en de CSA, en pakte onlangs kunstmatige intelligentie aan in de AI Act. De Commissie kan terugkijken op een uitgebreid digitaal wetboek, maar zit nu met de uitdaging van effectieve implementatie.

Raad: eerst implementatie en handhaving

Dit zien we terug in de Raadsconclusies van de Telecomraad, het orgaan waar Ministers van Economische en Digitale Zaken van de lidstaten bijeenkomen om nieuwe wetgeving in hun vakgebied te bespreken. Deze ministers hebben het omvangrijke pakket aan digitale wetten goedgekeurd en onderhandeld, maar roepen tegelijkertijd de volgende Commissie op om zich te richten op de implementatie voordat nieuwe techwetgeving wordt overwogen.

Er zijn echter enkele beleidsdomeinen waar de lidstaten meer actie van de Commissie vragen. Ten eerste is er behoefte aan strengere bescherming ten aanzien van minderjarigen online. Daarnaast willen de ministers dat er meer aandacht komt voor het stimuleren en reguleren van opkomende technologieën zoals kunstmatige intelligentie en quantum computing. Ook vinden zij het essentieel om te zorgen voor een solide digitale infrastructuur, zodat robuuste 5G- en glasvezelnetwerken, evenals onderzeekabels, gewaarborgd zijn.

Tot slot vragen de lidstaten om meer actie op het gebied van de groene en digitale transitie. Deze dubbele transitie was het hoofddoel van het 9e mandaat, maar de lidstaten pleiten voor meer bewustwording door middel van transparantie-eisen en digitale soberheid. Dit moet in lijn zijn met het principe van verminderen, hergebruiken en recyclen, zowel voor bedrijven als consumenten. Deze prioriteiten weerspiegelen de ambitie van de EU om een evenwicht te vinden tussen digitale innovatie, bescherming van burgers, en duurzaamheid in de komende jaren.

Commissie: innovatie en economische autonomie

In tegenstelling tot in 2019 kondigde de Commissievoorzitter geen baanbrekende beleidsvoorstellen aan in juli dit jaar, maar zij legde de nadruk op de implementatie van bestaand beleid of uitwerkingen van lopende dossiers. Von der Leyen benadrukte bijvoorbeeld het belang van juiste handhaving van de Digital Services Act om desinformatie aan te pakken, maar belangrijker nog, om Europese democratieën te beschermen. Elke politieke leider zal echter nieuwe wetgeving willen voorstellen.

Voor Von der Leyen’s tweede termijn kunnen we verwachten dat deze zich gaan richten op concurrentievermogen en strategische autonomie, waarbij de Europese halfgeleiderindustrie, quantumcomputercapaciteit en cyberbeveiliging centraal staan. Waarschijnlijk kunnen de grootste ontwikkelingen worden verwacht op het gebied van AI. De Commissie zal samen met “lidstaten, industrie en het maatschappelijk middenveld een AI-toepassingsstrategie ontwikkelen om nieuwe industriële toepassingen van AI te stimuleren en de levering van verschillende openbare diensten, zoals gezondheidszorg, te verbeteren.” Samengevat: Von der Leyen toonde aan dat nieuwe digitale wetgeving zal voortbouwen op bestaande regels en gericht moet zijn op innovatie en economische autonomie.

Europarlementariërs richten zich op consumentenrechten

Terwijl de Commissie en de lidstaten hun prioriteiten hebben verschoven naar het bevorderen van innovatie voor bedrijven, houden Europarlementariërs ook rekening met de effecten van de digitale wereld op consumenten, met name op twee dossiers. Ten eerste zal de evaluatie van de consumentenwetgeving online, de Digital Fairness Fitness Check, een grote herziening van de digitale consumentenwetgeving aankondigen. Dit zal resulteren in een nieuwe Digital Fairness Act, gericht op dark patterns, contractvoorwaarden, verslavende ontwerpen van applicaties en de bescherming van minderjarigen online. Het andere grote dossier blijft kunstmatige intelligentie. Ondanks de goedkeuring van de recente wet, zal het Parlement de volgende termijn gebruiken om te werken aan regelgevende zandbakken, waar AI-modellen hun tools kunnen stress-testen en hun naleving van de EC-regels kunnen verifiëren. Bovendien maken Europarlementariërs zich al zorgen over de marktdominantie van sommige AI-leveranciers, dus we kunnen een uitbreiding van de DMA verwachten.

Tenslotte zijn Europarlementariërs op zoek naar meer instrumenten en bevoegdheden om de Europese Commissie te controleren wat betreft de uitvoering van nieuwe wetgeving. Verschillende Europarlementariërs beschouwen de uitvoering van de DMA, DSA en AI Act als te belangrijk om uit handen te geven en zullen bij de Commissie blijven aandringen om effectieve handhaving te waarborgen. In het volgende mandaat zouden ze daarom kunnen pleiten voor een uitbreiding van hun bevoegdheden.

De Nederlandse positie: autonome infrastructuur en privacyrechten

De Nederlandse focus op technologiebeleid resoneert met de bredere, centrale ambities van de Europese Commissie wat betreft strategische autonomie en concurrentievermogen. Prioriteiten van de huidige Commissie Digitale Zaken in de Tweede Kamer richten zich op autonome digitale netwerken en infrastructuur, waarin zij streven naar groei van nationale en Europese aanbieders. Net als Europa willen Kamerleden een stevige beleidsagenda neerzetten op kwantum en AI. Over het algemeen stemt Nederland in met de brede beleidslijnen die door de Commissie zijn uitgezet, hoewel de Tweede Kamer de afgelopen jaren zorgen heeft geuit – net als Duitsland, Oostenrijk en Polen – dat EU-wetgeving te veel privacy van burgers ondermijnt. Het is daarom te verwachten dat de Nederlandse positie in het Europese debat zich zal blijven richten op het waarborgen van privacyrechten.

Tot slot

Voor organisaties die lobbyen in de EU zijn beleidsprioriteiten van de Europese Commissie en de specifieke focusgebieden van cruciaal belang. Het doorgronden van (de timing van) deze prioriteiten en ambities uit het komende werkprogramma, stelt hen in staat om hun strategieën effectief te richten op de belangrijkste beslissingsmomenten en de relevante stakeholders. In aanloop naar het vorm krijgen van een nieuwe Europese Commissie staat deze periode in het teken van interacties met beleidsmakers, deelname aan consultatierondes, en het vormen van coalities met andere belanghebbenden. Organisaties die proactief beleidsontwikkelingen volgen, hun netwerk in Brussel gebruiken en strategisch samenwerken hebben hierin een voorsprong.