Europees gezondheidsbeleid: plannen nieuwe Europese Commissie en Nederlandse prioriteiten

Op 18 juli presenteerde herkozen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar beleidsprioriteiten voor de komende vijf jaar. Wat zijn in dit kader de plannen van de nieuwe Europese Commissie wat betreft gezondheidsbeleid? En wat is de verwachte inzet van Nederland?

In deze blogserie van Public Matters wordt toegelicht wat de komende vijf jaar te verwachten valt ten aanzien van vier grote beleidsdomeinen: energie & industrie, zorg, technologie en landbouw. Deze week richten collega’s Dauphine en Daan zich op de verwachtingen ten aanzien van de zorgsector.

Een Nederlands getinte start en belangrijke hervormingen

Aan het begin van 2019 had Eurocommissaris voor Volksgezondheid Stella Kyriakides een ‘Nederlands getinte’ start door de oproep van Arjen Lubach om berichten te sturen over sjoemelsigaretten. Dit dwong haar om te reageren en het rookwarenbeleid van de EC te verdedigen. Later kreeg Kyriakides kritiek vanwege het uitblijven van nieuwe tabaksregels. Haar termijn werd gedomineerd door de COVID-19 pandemie, wat leidde tot de oprichting van het Directoraat-Generaal voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA), verantwoordelijk voor onder andere de aanschaf van coronavaccins.

Ook presenteerde Kyriakides de farmaceutische strategie voor de EU, gericht op veilige en betaalbare geneesmiddelen en de ondersteuning van de Europese farmaceutische industrie. In 2021 volgde het Europees kankerbestrijdingsplan. In het laatste jaar van haar mandaat kwam een akkoord over de EHDS-verordening voor het delen van gezondheidsgegevens en de SoHo-verordening over de veiligheid van menselijke stoffen.

Gezondheid als prioriteit: de oproep van de Raad

Juni dit jaar heeft de Raad de EC opgeroepen om gezondheid als prioriteit te behouden in het nieuwe mandaat, naast het aanpakken van personeelstekorten en het verbeteren van de leveringszekerheid van geneesmiddelen. De Raad pleit voor een EU-brede aanpak van niet-overdraagbare ziekten zoals kanker, hart- en vaatziekten, chronische ademhalingsziekten, diabetes, geestelijke gezondheid, neurologische aandoeningen en zeldzame ziekten. Hart- en vaatziekten staan hoog op de agenda. Zowel de EC als politieke groepen in het Parlement (EVP, S&D en Groenen/EVA) en Hongarije, de huidige voorzitter van de Raad, hebben dit als prioriteit aangemerkt. De eerste van vijf werkgroepvergaderingen vindt plaats op 9 september, en de verwachting is dat de Raadsconclusie over hart- en vaatziekten op 3 december wordt aangenomen. Deze conclusie heeft de ambitie de ziektelast van cardiovasculaire ziekten in Europa te verminderen.

Politieke richtlijnen Von der Leyen: gezondheidsunie en economische veerkracht

Von der Leyen presenteerde haar ‘politieke richtlijnen’ waarin naast het Europees kankerbestrijdingsplan en de inzet op hart- en vaatziekten, de Europese economie veerkrachtiger en onafhankelijker moet worden, vooral in de gezondheids- en farmaceutische sector. Dit plan maakt deel uit van de voltooiing van de Europese gezondheidsunie, gericht op gediversifieerde toeleveringsketens, toegang tot geavanceerde behandelingen, veerkrachtigere gezondheidsstelsels en een strategische voorraad van belangrijke geneesmiddelen. Ook stelt Von der Leyen voor om de Europese inspanningen op het gebied van antimicrobiële resistentie voort te zetten.

Nederlandse prioriteiten: preventie en innovatie centraal

De Nederlandse focus in EU-gezondheidsbeleid ligt op preventie en innovatieve behandelingen. Nederland zet vooral in op het terugdringen van roken, problematisch alcoholgebruik, overgewicht en het stimuleren van sport, beweging en gezonde voeding. De meerderheid van de Tweede Kamer, en minister van Volksgezondheid Fleur Agema, staan positief tegenover een integraal Europees actieplan voor cardiovasculaire aandoeningen, zoals voorgesteld door Hongarije. De PVV-fractie riep minister Agema op om ook aandacht te geven aan de toegang tot innovatieve geneesmiddelen in dit plan. Tijdens de EU-Gezondheidsraad van 24 en 25 juli gaf Agema aan dat nieuwe inspanningen gericht moeten zijn op de grootste onvervulde medische behoeften.

Nieuwe input voor onderhandelingen herziening EU-Geneesmiddelenwetgeving

Voor de onderhandelingen over de herziening van de EU-Geneesmiddelenwetgeving heeft het ministerie van VWS een quickscan laten uitvoeren. Deze analyseert of het wetgevingspakket snelle toegang tot nieuwe geneesmiddelen mogelijk maakt en een innovatievriendelijk en toekomstbestendig kader biedt voor geneesmiddelenontwikkeling. Hoewel minister Agema nog geen inhoudelijke reactie op het rapport heeft aangeboden, gaf ze aan de resultaten mee te nemen tijdens de besprekingen van de wetsvoorstellen.

Op de vraag of de beschermingsperiode voor nieuwe geneesmiddelen korter zou moeten zijn als deze publiek gefinancierd zijn, antwoordde Agema dat publieke financiering belangrijk is, maar dat de meeste kosten en risico’s door private partijen worden gedragen. Ze vindt het differentiëren van beschermingsvormen naar financieringsbron niet voor de hand liggen vanwege de complexiteit en extra administratieve lasten.

Preventie en meer strategische autonomie

De nieuwe Europese Commissie gaat zich richten op specifieke issues zoals de preventie van hart- en vaatziekten en de intensivering van kankerbestrijding. Daarnaast is er binnen de EU het gevoel van urgentie om problemen in de zorg, veroorzaakt door geopolitieke ontwikkelingen, aan te pakken. De gevolgen van de medicijntekorten zijn groot en raken vele lidstaten. De aangekondigde Critical Medicines Act van Von der Leyen moet een deel van de oplossing bieden. Deze wet kan grote impact hebben op de industrie en organisaties in de toeleveringsketen van medicijnen. Verder zal deze Commissie zich moeten buigen over de implementatie van aangenomen verordeningen, zoals de EHDS en SoHo-verordening.

Tot slot

Voor organisaties die lobbyen in de EU zijn beleidsprioriteiten van de Europese Commissie en de specifieke focusgebieden van cruciaal belang. Het doorgronden van (de timing van) deze prioriteiten en ambities uit het komende werkprogramma, stelt hen in staat om hun strategieën effectief te richten op de belangrijkste beslissingsmomenten en de relevante stakeholders. In aanloop naar het vorm krijgen van een nieuwe Europese Commissie staat deze periode in het teken van interacties met beleidsmakers, deelname aan consultatierondes, en het vormen van coalities met andere belanghebbenden. Organisaties die proactief beleidsontwikkelingen volgen, hun Europese netwerken aanboren en uitbreiden en strategisch samenwerken hebben hierin een voorsprong.