Duitse lobbyist Dominik Meier na verkiezingsuitslag Duitsland: ‘De AFD hangt straks als een zwaard van Damocles boven de nieuwe regering.’

Afgelopen zondag waren de ogen van de wereld gericht op Duitsland. In de huidige geopolitieke onzekere tijd was de kiezer in Duitsland aan zet. De conservatieven (CDU/CSU) onder leiding van Friedrich Merz werden de grootste partij (28.52%) en hebben samen met sociaaldemocraten SPD (16.41%) een krappe meerderheid behaald. De extreemrechtse partij AFD verdubbelde, en werd met 20.8% van de stemmen de tweede partij van Duitsland. Een coalitie tussen CDU/CSU en SPD lijkt onvermijdelijk, onder meer omdat de AFD door CDU/CSU al voorafgaand de verkiezingen is uitgesloten als mogelijke coalitiepartij. Wat betekent deze uitslag voor Duitsland en welke positie zal de nieuwe Duitse regering in Europa innemen nu Europa wakker wordt geschud door de Verenigde Staten? En waar moeten belangenbehartigers rekening mee houden?

Public Matters ging in gesprek met Dominik Meier, een ervaren top lobbyist en eigenaar van Miller & Meier, een lobby-adviesbureau in Berlijn.

Dominik, je bent een zeer ervaren lobbyist in Duitsland en in Europa, maar allereerst natuurlijk vooral een Duitse kiezer. Hoe kijk je naar de uitkomt van de Duitse verkiezingen?

“Ik denk dat een ramp is vermeden,” zo doelt hij op het feit dat de extreemrechtse partij AFD ondanks een grote verkiezingsuitslag, niet de grootste is geworden. “De opkomst van 82% is ongekend hoog, Duitsland was echt gemobiliseerd deze verkiezingen om een stem te laten gelden. Ik zag ook veel emotie dit keer.” Meier ziet dat een coalitie tussen de conservatieven CDU/CSU en de sociaaldemocraten van SPD vrijwel onvermijdelijk is, maar noemt het tegelijkertijd nu al de ‘coalition of the desperate.’ Deze periode is de laatste kans voor het politieke centrum om de opmars van zowel extreemlinks als extreemrechts te keren, denkt hij.

Een nieuwe coalitie is nog ver weg. Hoewel de gesprekken tussen beide partijen nu op gang moeten komen – de verwachte bondskanselier Friedrich Merz wil nog voor Pasen een regering vormen – zullen de onderhandelingen niet gemakkelijk zijn, denkt Meier. “Bijvoorbeeld op het thema van migratie zullen de sociaaldemocraten wel meebewegen voor een strenger migratiebeleid, maar ze zullen niet zo ver gaan als de conservatieven zouden willen.” Het feit dat bij de sociaaldemocraten iedereen straks moet instemmen met het coalitieakkoord zullen de onderhandelingen ook bemoeilijken, denkt Meier. Toch lijkt er geen andere keus en zullen de partijen eruit moeten komen.

Hoe zien de komende weken eruit?

De verkennende gesprekken tussen CDU/CSU en SPD zullen deze week beginnen. Friedrich Merz wil haast maken, mede vanwege de onzekere geopolitieke situatie en de noodzaak om als Europa verenigd en intensiever zichzelf te herpositioneren op het wereldtoneel. “Wij verwachten in april / mei een coalitieakkoord en kort daarop duidelijkheid wie welke posten in het kabinet zullen gaan innemen.”

Wat gaat er in Duitsland veranderen met CDU/CSU en SPD, twee partijen die al vaker hebben geregeerd? En welke rol zal Duitsland in Europa innemen onder leiding van Friedrich Merz?

“De wereld ziet er vandaag totaal anders uit. Vier jaar geleden was klimaatverandering hét verkiezingsthema in Duitsland, met een grote zetelwinst voor Die Grünen, inmiddels is klimaat aan de kant geschoven door de thema’s migratie, economie en de veiligheid van Europa. Deze thema’s zullen voor een groot deel de accenten van het coalitieakkoord bepalen, waarbij continu de afweging zal worden gemaakt tussen hoeveel investeren we in veiligheid en economie, zonder dat het ten koste gaat van onze sociale welvaart. Je kan een euro maar één keer uitgeven.”

Op migratie zal de nieuwe regering streng zijn, een belangrijk thema voor CDU/CSU, verwacht Meier. Economisch staat Duitsland er niet goed voor en dus kunnen erop nationaal- en op Europees niveau maatregelen verwacht worden zoals minder wetgeving en regulering om een betere en competitieve (internationale) markt te creëren. Minder wetgeving en regulering vanuit de Europese Unie wordt hoe dan ook een prioriteit vanuit de nieuwe regering verwacht Meier, en het is afwachten wat dat betekent voor bestaande afspraken uit bijvoorbeeld de Green Deal.

Op buitenlands beleid verwacht Meier dat Duitsland een leidende rol zal innemen in Europa, omdat Friedrich Merz nadrukkelijk heeft uitgesproken dat Europa onafhankelijker moet worden van de Verenigde Staten. Ook verwacht Meier dat de interpersoonlijke relaties tussen Duitsland en Frankrijk beter worden onder leiding van Merz als Bondskanselier dan onder zijn voorganger Olaf Scholz. “Duitsland en Frankrijk zullen een nieuw team vormen en een grotere rol spelen om Europa sterker en onafhankelijker te maken – de druk van Trump op Europa om te veranderen is enorm. De Europese Unie staat op het spel.” Duitsland en Nederland zijn goede vrienden, zegt Meier. Dat zal niet veranderen, mocht deze regering er komen.

Hoewel AFD naar alle waarschijnlijkheid niet in de regering komt, welke invloed zullen zij uitoefenen op de Duitse politiek?

“Als de AFD niet gaat regeren, waar het nu op lijkt, blijft hun invloed groot. Zij zijn de olifant in de kamer, de partij hangt als een zwaard van Damocles boven deze aankomende coalitie. De druk op de regering zal vanaf het eerste moment enorm zijn.”

“Vergis je niet, ook een extreemlinkse partij als Die Linke heeft het deze verkiezingen goed gedaan. Samen hebben de AFD en Die Linke een Sperrminorität, een blokkerende minderheid. Dit betekent meer dan een derde van de zetels in de Bondsdag, waardoor zij wetgeving kunnen tegenhouden waarvoor een tweederde meerderheid nodig is.” Deze blokkade kan een groot struikelblok worden voor de regering, want Meijer verwacht niet dat beide partijen gaan samenwerken met de centrumpartijen om hen aan een meerderheid te helpen.

Wat was het sentiment onder (grote) bedrijven in aanloop naar de verkiezingen en is nu het sentiment dat overheerst na de verkiezingsuitslag?

“Ik zie dat grote bedrijven relatief positief zijn over het feit dat CDU/CSU de grootste partij is geworden en hoogstwaarschijnlijk in de regering komt. CDU/CSU is ‘pro-business’ en heeft in de campagne stevige beloften gedaan om de economie vooruit te helpen door innovatie te bevorderen, bureaucratie te verminderen en energiekosten te verlagen.”

1. Regulering en bureaucratie: Duitse bedrijven raken verstrikt in toenemende Europese- en nationale reguleringen en verplichtingen, in combinatie met een – mede daardoor – bureaucratische overheid. Meier noemt als voorbeeld de EU-richtlijnen Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en de Europese duurzaamheidswet Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD). Bedrijven moeten sinds 2024 aan de Europese Unie rapporteren over hun duurzaamheid op basis van een aantal criteria en verplicht onderzoek doen naar de impact op mensenrechten en het milieu in hun desbetreffende waardeketen. Volgens Meier zijn daaropvolgend Duitse wetgeving om de EU-richtlijnen te implementeren in sommige gevallen nog strenger waardoor het voor bedrijven onuitvoerbaar is geworden. Hij verwacht dat de nieuwe regering minder streng zal zijn op de implementatie van deze wetgeving en ook terug zal duwen als vanuit Brussel meer reguleringen en verplichtingen worden opgelegd.
2. Hoge energiekosten: Duitsland is nooit een land geweest met goedkope energiekosten, en sinds de invasie van Rusland in Oekraïne zijn de energiekosten voor veel bedrijven een groot probleem. Van de nieuwe regering wordt verwacht dat zij onder meer de transmissiekosten zullen verlagen. De kans hierop is groot denkt Meier, omdat bedrijven dit massaal bij politieke partijen hebben aangekaart en vele partijen dit in hun verkiezingsprogramma hebben opgenomen.
3. Tekort aan geschoold personeel: er is een groot tekort aan geschoold personeel. Hoewel een deel van de banen ingevuld kunnen worden door (Europese) arbeidsmigranten, maken de strengere migratiewetten dit minder mogelijk. Het is afwachten hoe de nieuwe regering met die balans omgaat, zegt Meier.

“In mijn gesprekken met bedrijven merk ik ook hun zorg over de groei van extremistische politieke partijen, met name de groei van de AFD. AFD wordt vanuit economisch perspectief niet als een constructieve partij gezien; hun economische plannen worden zelfs als desastreus voor Duitsland bestempeld. Volgens economische experts zal het economisch beleid van de AFD Duitsland isoleren. De AFD pleit onder meer voor een ‘Dexit’ – het verlaten van de Europese Unie en het teruggaan naar de ‘Deutsche Mark.” Verkiezingen zijn ook voor bedrijven een belangrijke graadmater over hoe de komende jaren eruit zullen gaan zien, zegt Meier. Ook daarom staat er veel druk op de middenpartijen om de opmars van extreme partijen te doen keren, anders bestaat het risico dat bedrijven overwegen uit Duitsland weg te gaan.

De komende jaren worden dus op veel vlakken misschien wel bepalend. Wat is jouw advies aan belangenbehartigers, welke rol hebben zij te vervullen?

“Deze uitslag van de verkiezingen geven ons als belangenbehartigers een duidelijke opdracht mee: vecht voor de democratie!” Volgens Meier staat de democratie onder druk. Dit komt onder meer omdat extreme partijen niet democratisch gezind zijn en tarten aan de fundamenten ervan. Dat heeft ook direct gevolgen voor belangenbehartigers die juist onmisbaar zijn in een functionerende democratie. Toch speelt er ook iets anders mee; volgens Meier begrijpen mensen steeds minder van hoe het democratisch systeem werkt en haken mensen hierdoor af. Het is een verantwoordelijkheid aan allen die bijdragen aan het systeem om het bewustzijn te vergroten. Meier ziet hierin een belangrijke taak voor belangenbehartigers: “Wij moeten uitleggen hoe democratie werkt, wat belangenbehartiging inhoudt en waarom een democratie afbrokkelt als er geen besluitvorming plaatsvindt op basis van feiten en argumentatie.”

Dominik Meier, foto door Andreas Schwarz