Begrotingsadvies in verkiezingstijd – de ‘menukaart’ voor een volgend kabinet

Het politieke jaar 2025 verloopt opnieuw turbulent. Na de kabinetsval vlak voor het zomerreces – net als twee jaar geleden – maakt Nederland zich op voor vervroegde verkiezingen in oktober. Terwijl partijen hun strategie aanscherpen en programma’s afronden, wordt achter de schermen al gewerkt aan de financiële en economische kaders die richting zullen geven aan het beleid van een nieuw kabinet.

Twee adviesorganen spelen daarin een opvallende rol: de Studiegroep Begrotingsruimte (SBR) en de Centrale Economische Commissie (CEC). Deze gremia werken op verzoek van het kabinet en de Tweede Kamer aan adviezen die de financiële basis moeten vormen van de begrotingsplannen, de campagne en de formatie. Juist omdat zij boven de politieke waan van de dag staan, gelden hun rapporten als een soort realiteitscheck: een financiële meetlat waar partijen en een volgend kabinet zich aan kunnen – én moeten – spiegelen.

De Studiegroep Begrotingsruimte: financiële spelregels

De Studiegroep Begrotingsruimte (SBR) is een interdepartementale groep van topambtenaren en externe deskundigen. Sinds de jaren vijftig adviseert deze studiegroep bij elke kabinetswisseling over financieel beleid voor de komende kabinetsperiode. Daarbij draait het hoofdzakelijk om de uitgangspunten (of spelregels) van het aankomende financiële beleid: hoeveel begrotingsruimte is er in de komende kabinetsperiode, wat is een verantwoord tekort, hoe gaat Nederland om met meevallers en tegenvallers?

Het huidige demissionaire kabinet heeft de SBR in juni gevraagd om een advies dat nog vóór de verkiezingen gereed is. Zo kunnen politieke partijen de aanbevelingen gebruiken bij het opstellen van hun programma’s en kan het Centraal Planbureau de uitgangspunten meenemen in de doorrekeningen. Dat is belangrijk: als de SBR bijvoorbeeld adviseert om de schuld structureel terug te dringen, of om meevallers niet in te zetten voor lastenverlichting, schept dat een duidelijke financiële context. Partijen kunnen hiervan afwijken, maar dat vraagt dan wel een goede onderbouwing.

Het aankomende rapport van de SBR verschijnt – gezien de parallellen met de verkiezingen twee jaar geleden – naar verwachting in twee delen. Eerst een hoofdadvies rond of vlak na de zomer, zodat het CPB ermee aan de slag kan, daarna een verdiepende bijlage richting de formatie. Daarmee zorgt de studiegroep ervoor dat zowel kiezers als onderhandelaars beter zicht hebben op wat haalbaar is.

De Centrale Economische Commissie: inhoudelijke prioriteiten voor de lange termijn

Waar de SBR vooral de begrotingsruimte definieert, richt de Centrale Economische Commissie (CEC) zich op de inhoud van het economisch beleid. Deze commissie, die onder andere bestaat vertegenwoordigers van de sociaaleconomische ministeries, planbureaus en De Nederlandsche Bank, brengt advies uit over de strategische uitdagingen van de komende jaren.

De opdracht die de CEC dit jaar kreeg, is breed. Het kabinet wil een advies over de structurele vraagstukken waar Nederland voor staat, met speciale aandacht voor de druk op de fundamenten van economische groei. Het noemt daarbij specifiek de afnemende productiviteit en de gevolgen van demografische veranderingen, die beide grote invloed hebben op de welvaart op de lange termijn.

De CEC-adviezen verschijnen doorgaans na de verkiezingen – het advies is primair bedoeld ter ondersteuning van een nieuw kabinet – maar in dit geval is gevraagd om het rapport al in oktober beschikbaar te hebben. Reden hiervoor kan zijn zodat partijen hun eigen keuzes al tijdens de campagne kunnen (of moeten) afzetten tegen de analyse. Immers – onderwerpen die de CEC als urgent en niet te vermijden aanduidt, hebben een grote kans vroeg of laat op tafel te belanden bij de formatieonderhandelingen.

Leidraad in onzekere tijden

Dat deze adviezen in korte tijd tot stand moeten komen, maakt ze niet minder relevant. Sterker nog, juist in een periode waarin verkiezingen sneller dan gepland plaatsvinden, is het waardevol om een gedeeld vertrekpunt te hebben over de financiële speelruimte en de economische prioriteiten. De rapporten functioneren in zekere zin als een menukaart voor een volgend kabinet: ze geven inzicht in de beschikbare opties, de bijbehorende kosten en de keuzes die onvermijdelijk op tafel komen.

De aankomende rapporten van de SBR en CEC zullen vast niet alle headlines domineren. Maar voor belangenbehartigers zijn het belangrijke stukken. Want waar verkiezingsprogramma’s en debatten de ambities en prioriteiten van partijen tonen, leggen deze adviezen bloot hoeveel ruimte er werkelijk is om deze plannen waar te maken. Wie straks wil begrijpen of en hoe campagnevoorstellen landen in een regeerakkoord, doet er dus goed aan deze adviezen aandachtig te volgen. Immers; wie de menukaart kent wordt niet verrast door hetgeen hem voorgeschoteld wordt.