Ministerie van Financiën stelt gedragsregels op voor omgang met lobbyisten

Gedragslijnen voor contact met lobbyisten

Ambtenaren van het Ministerie van Financiën moeten voortaan regels in acht nemen bij contacten met lobbyisten. Gaat deze nieuwe gedragslijn echt iets veranderen?

Een meldplicht voor contacten met lobbyisten, een lobbyparagraaf voor alle wetgeving en een brede consultatie om alle geluiden te horen. Het zijn de belangrijkste regels waaraan ambtenaren van het ministerie van Financiën zijn gebonden in de omgang met lobbyisten. Het ministerie maakte maandag een gedragslijn bekend over hoe medewerkers om dienen te gaan met externe partijen.
De gedragslijn is volgens het ministerie een leidraad die tot meer openheid en transparantie moet leiden waar het gaat om de contacten die Financiën onderhoudt. Daarover ontstond vorig jaar de nodige commotie. In november werd duidelijk dat Nederlandse banken — met name ING — actief betrokken waren bij het opstellen van wetgeving over coco’s, een financieel product.

Beterschap beloofd

Via een WOB-verzoek kreeg de NRC onder meer correspondentie in handen waaruit nauwe betrokkenheid bleek van de ING bij de totstandkoming van de wet. Tekstsuggesties van medewerkers werden overgenomen door het ministerie. De bank had daarmee vergaande invloed op de wet die een groot belastingvoordeel opleverde voor de sector.

ING had vergaande invloed op de wet die een groot belastingvoordeel opleverde voor de sector
In een debat over de kwestie stelde minister Jeroen Dijsselbloem dat er niks onoorbaars was gebeurd. Volgens Dijsselbloem is het gebruikelijk dat partijen worden geconsulteerd wanneer zij met nieuwe wetgeving worden geconfronteerd. Het ministerie droeg te allen tijde verantwoordelijkheid voor het uiteindelijke besluit. Wel betreurde Dijsselbloem het gekozen wetstraject. Zo had hij de nieuwe wetgeving niet in een nota van wijzigingen van een groter wetgevingspakket aan de Tweede Kamer moeten toezenden. Door deze procedure werd bovendien de Raad van State omzeild. Bij een aantal partijen wekte dit de suggestie dat de wet zo geruisloos mogelijk door het parlement moest worden geloodst. Dijsselbloem ontkende dit ten stelligste, maar gaf wel aan het voortaan anders te doen. Tijdens het debat zegde hij toe transparanter te werk te zullen gaan.

Regels
De nieuwe gedragsregels moeten nu helderheid scheppen over wat dan wel de juiste aanpak is wanneer externe partijen betrokken zijn bij het opstellen van wet- en regelgeving. Zo moeten ambtenaren bij elk contact met externen het afdelingshoofd informeren. Bij deze contacten dient bovendien een afweging plaats te vinden over het niveau van de betrokkenen. Ten minste twee medewerkers moeten aanwezig zijn bij een gesprek, al kunnen op directieniveau één-op-één gesprekken ‘om moverende redenen’ de voorkeur hebben, zo stelt de gedragslijn.
Van alle contacten behoort eveneens een verslag gemaakt te worden, hoewel een korte aantekening of mail al volstaat. Verder moet van tevoren duidelijk zijn waarover een gesprek gaat. Door te werken met een agenda of, bij incidenteel overleg, expliciet het doel te definiëren dat vooraf per mail is gecommuniceerd. Daarmee lijkt het ministerie incidenten zoals die met Ben Bot te willen voorkomen. De oud-minister sprak in 2014 als lobbyist op zijn oude departement over een heel ander onderwerp dan waarmee hij zich had aangemeld; dit tot groot ongenoegen van minister Lilianne Ploumen.

Meer inzicht in lobby

Het ministerie zegt in de gedragsrichtlijnen toe dat alle wetgeving (met uitzondering van het Belastingplan en spoedwetgeving) voortaan wordt voorgelegd via internetconsultatie. Dit gaat veel verder dan de ambities van de Rijksoverheid zelf. Alle departementen hebben namelijk slechts de belofte gedaan om 10 procent van al hun wetgeving open te stellen voor internetconsultatie. Daarbij mogen ze zelf beslissen voor welke voorstellen ze dit doen. Financiën wil daarnaast lobbypartijen ontmoedigen om anoniem te reageren.
De meest zichtbare verandering die het ministerie heeft opgenomen, is de al eerder aangekondigde lobbyparagraaf. Bij alle wetgeving, inclusief nota’s van wijzigingen en Algemene Maatregelen van Bestuur, voegt het departement zo’n lobbyparagraaf toe. Daarin wordt niet alleen verslag gedaan van de internetconsultatie, maar ook van andere contacten die bijvoorbeeld al voor de formele consultatiefase hebben plaatsgevonden. Een inzage en/of reactie van de belangenafweging die het ministerie heeft gedaan op alle input maakt er eveneens deel van uit.

Voor directies binnen het ministerie is een compleet inzicht van het speelveld een ‘opletpunt’
Om ervoor te zorgen dat niet enkel de usual suspects zoals banken, verzekeraars en andere financiële grootmachten worden aangehoord, worden ambtenaren erop gewezen om breder te kijken. Voor directies binnen het ministerie is een compleet inzicht van het speelveld een ‘opletpunt’.

Lappendeken

‘Het is een best aardig begin,’ oordeelt Anne Scheltema Beduin van Transparency International over de gedragslijn. Met name de verslaglegging van gesprekken en het afbakenen van gespreksonderwerpen is een stap in de goede richting. ‘Ambtenaren zijn nog wel eens naïef over het feit dat ze worden belobbyd. Door van tevoren het gespreksonderwerp expliciet te maken, worden ze bewust van de reden van het gesprek.’ Het streven om geen anonieme reacties te ontvangen is volgens Scheltema Beduin ook positief.
Hoewel de gedragslijn een goede ontwikkeling is op het nogal dorre gebied van lobbyregels in Nederland, toont de stap van Financiën ook meteen de zwakte ervan. ‘De vraag is nu wat andere departementen doen. De ene minister vindt dat er iets moet gebeuren, terwijl de andere zich er niets van aantrekt. Er ontstaat zo een lappendeken van maatregelen. Het beleid is erg ad hoc,’ aldus Scheltema Beduin. Financiën laat volgens haar ook steken vallen: ‘In de gedragslijn wordt op het einde heel kort verwezen naar de Gedragscode integriteit Rijk uit 2015. Zo lijkt het net of dat er een beetje bijhangt. Ik had juist graag een geïntegreerde visie willen zien.’

De gedragslijn is een voortzetting van de eerdere gespleten visie van het kabinet
Een samenhangend beleid lijkt echter ver weg. De gedragslijn is een voortzetting van de eerdere gespleten visie van het kabinet. Eind vorig jaar werd duidelijk dat Dijsselbloem en zijn collega-minister Henk Kamp heel anders kijken naar de noodzaak van transparantie. Kamp — die weinig voelt voor veranderingen — kondigde voor het zomerreces aan met een kabinetsnotitie te komen over de vraag hoe transparantie in het wetgevingsproces kan worden vergroot. Deze notitie moet dit najaar verschijnen. Financiën laat zich daar weinig aan gelegen liggen en komt nu dus al met eigen richtlijnen.

Bron: Follow the Money, 31 augustus 2016